Historia Muzeum POLIN 2014–2024

10. urodziny to doskonała okazja do podsumowania naszej działalności. Każdy jej rok obfitował w wydarzenia, sukcesy i wyzwania. Dzięki fantastycznej publiczności "Europejskie Muzeum Roku 2016" stało się jedną z najważniejszych instytucji kultury w naszym kraju. Zapraszamy do podróży przez dekadę naszej działalności!
2014: rok Wielkiego Otwarcia, rok pierwszego projektu "Żydowskie Dziedzictwo Kulturowe "
28 października 2014 roku wspólnie z naszymi organizatorami – Stowarzyszeniem Żydowski Instytut Historyczny w Polsce, Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Miastem Stołecznym Warszawa i – otworzyliśmy wystawę stałą "1000 lat historii Żydów polskich". O tym wydarzeniu pisał wówczas dosłownie cały świat. "New York Times" nazwał nas "najambitniejszą instytucją kultury utworzoną w Polsce od czasu upadku komunizmu", "Süddeutsche Zeitung" określił mianem "dzieła, które ustanawia nowe standardy", a The Economist przewidywał, że "nowe muzeum pogłębi dyskusję o tym, jak muzea powinny myśleć o przedstawianiu kwestii tożsamości narodowej". Podczas Wielkiego Otwarcia Marian Turski wypowiedział słowa "Mir zenen do. Jesteśmy tutaj", które w 2024 roku przyświecały nam podczas tworzenia programu wydarzeń z okazji 10. urodzin.
Już w pierwszym roku działalności otworzyliśmy nie tylko wystawę stałą, ale pokazaliśmy też trzy ekspozycje czasowe: "Biografie rzeczy", "Warszawa. Warsze" i "Jak zrobić muzeum?". W swoją pierwszą trasę ruszyło także "Muzeum na kółkach", czyli podróżująca wystawa edukacyjna, która przywraca pamięć o lokalnej społeczności żydowskiej, angażując przy tym aktywistów. Od tamtego czasu "Muzeum na kółkach" odwiedziło aż 112 miejscowości! Kontynuowaliśmy rozwój bardzo ważnej dla nas sieci nauczycieli – Ambasadorów POLIN. Zorganizowaliśmy drugą akcję Żonkile, upamiętniającą powstanie w warszawskim getcie poprzez symbol nawiązujący do gestu Marka Edelmana – co roku składał żółte kwiaty pod pomnikiem Bohaterów Getta. Choć na początku Żonkile były lokalną akcją edukacyjną, szybko zyskały ogólnopolski, a potem ogólnoświatowy zasięg, zdobyły szeroką rozpoznawalność i zaktywizowały do działania grupy, które połączyła pamięć – niezależnie od ich tożsamości, poglądów politycznych, religii. Patrząc na Żonkile dziś, trudno uwierzyć, że pojedyncza, młoda instytucja kultury, jaką było nasze muzeum, mogła aż tak silnie oddziałać na bardzo szeroką publiczność.
2015: rok pierwszej Nagrody POLIN
W 2015 roku przyznana została pierwsza Nagroda POLIN, która popularyzuje działalność osób i organizacji, chroniących i przywracających pamięć o żydowskiej historii w społecznościach lokalnych. Do tej pory nagrodziliśmy 9 osób, przyznaliśmy 17 wyróżnień i 8 nagród specjalnych. W tym roku laureatów konkursu poznamy w 10. rocznicę otwarcia wystawy stałej, podkreślając w ten sposób, że tak jak główna ekspozycja, podobnie oni każdego dnia realizują misję ochrony pamięci. W 2015 roku zainicjowaliśmy również Global Education Outreach Program (GEOP), promujący studia nad historią i kulturą Żydów polskich na arenie międzynarodowej.
2016: rok muzealnego Oskara
W 2016 roku, zaledwie po 2 latach działalności, odebraliśmy najważniejszą nagrodę przyznawaną muzeom w Europie – Nagrodę dla Europejskiego Muzeum Roku – European Museum Academy Award (EMYA). Tłumy zwiedzających ściągnęła kolejna wystawa czasowa, poświęcona Frankowi Stelli i synagogom dawnej Polski. Zwiedzający mieli unikatową okazję do spotkania z osobowością uznawaną powszechnie za jednego z najważniejszych amerykańskich artystów XX wieku.
2017: rok milionowego zwiedzającego
Na 2017 rok przypadły wystawy czasowe "Szafa grająca! Żydowskie stulecie na szelaku i winylu" oraz "Krew. Łączy i dzieli". Bilet do muzeum zakupił milionowy zwiedzający, którego hucznie powitaliśmy w holu głównym. Otrzymaliśmy kolejne, jedno z najważniejszych w muzealnym świecie, wyróżnienie: Nagrodę Unii Europejskiej Europa Nostra. Jurorzy konkursu podkreślali wysoką jakość i szeroki zasięg naszych projektów edukacyjnych, wskazując m. in. na wystawę "Muzeum na kółkach", bogaty program dla szkół i osób z niepełnosprawnościami oraz portale internetowe. Jednocześnie zamknęliśmy z sukcesem pierwszą edycję wieloletniego grantu "Żydowskie Dziedzictwo Kulturowe" (ŻDK I), jednego z najważniejszych projektów, jakie przyszło nam realizować wspólnie z polskimi i norweskimi partnerami.
2018: rok wystawy "Obcy w domu"
W roku 2018 pokazaliśmy 2 kolejne, a zarazem rekordowe pod względem frekwencji, wystawy czasowe "Obcy w domu. Wokół marca’68" i "W Polsce króla Maciusia", które łącznie zobaczyło ponad 180 000 osób. Zorganizowaliśmy obchody 75. rocznicy powstania w getcie warszawskim. Odbyły się pierwsze edycje: festiwalu kuchni żydowskiej TISZ i POLIN Music Festivalu, które z powodzeniem wpisały się na listę czołowych imprez kulturalnych Warszawy.
2019: rok wyborów na dyrektora muzeum
Rok 2019 okazał się trudniejszy od poprzednich. W maju konkurs na stanowisko dyrektora ponownie wygrał współautor sukcesów muzeum w pierwszych latach jej działalności prof. Dariusz Stola, ale nie został powołany na stanowisko przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Pełniącym obowiązki dyrektora muzeum został dotychczasowy zastępca prof. Stoli, Zygmunt Stępiński, który kontynuuje misję rozwoju muzeum zgodną z założeniami jego twórców i wizją swojego poprzednika. Publiczność obejrzała wystawę "Gdynia – Tel Awiw", ukazującą dwa miasta – polskie i żydowskie – zbudowane niemal od podstaw w pierwszych dziesięcioleciach XX wieku, aby ucieleśnić wizję "okna na świat" dla swoich założycieli.
2020: rok wydarzeń w świecie wirtualnym
Rok 2020 rozpoczął się słynnym przemówieniem Mariana Turskiego, wygłoszonym podczas obchodów 75. rocznicy wyzwolenia obozu Auschwitz-Birkenau. Padły w jego trakcie znamienne i pamiętne słowa:
"Nie bądźcie obojętni, kiedy jakakolwiek władza narusza przyjęte umowy społeczne, już istniejące. Bądźcie wierni przykazaniu. Jedenaste przykazanie: nie bądź obojętny, bo jeżeli nie, to się nawet nie obejrzycie jak na was, jak na waszych potomków, »jakieś Auschwitz« nagle spadnie z nieba",
które na stałe wpisały się do polskiej historii i były dla nas inspiracją dla wielu późniejszych projektów. W marcu świat zamarł w obliczu pandemii, a my przestawiliśmy się na pracę online. Na wystawie stałej pojawił się obraz Maurycego Gottlieba "Autoportret w stroju polskiego szlachcica", otworzyliśmy też kolejną wystawę czasową – "Tu Muranów".
2021: rok Wilhelma Sasnala
W 2021 roku tryumfy święciła wystawa dzieł jednego z najbardziej rozpoznawanych na świecie polskich artystów współczesnych Wilhelma Sasnala "Taki pejzaż". Jeden z obrazów, dzięki hojności artysty, został z nami i dzisiaj można podziwiać go w najnowszej przestrzeni galerii "Powojnie" na wystawie stałej. Uruchomiliśmy nową galerię "Dziedzictwo" poświęconą kulturowemu dorobkowi polskich Żydów, którzy po opuszczeniu ojczystych ziem zapisali się na stałe w dziejach wielu krajów całego świata.
2022: rok nagrody Europa Nostra i solidarności z Ukrainą
Rok 2022 to kolejna wystawa czasowa – "Od kuchni. Żydowska kultura kulinarna" i jednocześnie prestiżowa nagroda Europa Nostra dla TISZ Festiwalu. Ale to także czas, kiedy nasze myśli kierowaliśmy w stronę walczącej Ukrainy, organizując wsparcie i ofertę programową dla naszych sąsiadów oraz uchodźców wojennych. Co więcej, oferta w języku ukraińskim na stałe zapisała się w muzealnym programie.
2023: rok XI przykazania "Nie bądź obojętny"
W 2023 roku zorganizowaliśmy w uroczyste obchody 80. rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim. Na wystawie "Wokół nas morze ognia" opowiadającej o losach ludności cywilnej w czasie powstania pokazaliśmy nieznane dotąd (i cudem odnalezione) fotografie powstańczego zrywu autorstwa Zbigniewa L. Grzywaczewskiego i Rudolfa Dameca. O tym odkryciu i wystawie napisały media na całym świecie.
7 października świat z przerażeniem śledził doniesienia o ataku terrorystycznym Hamasu na izraelskich cywilach, który na nowo wzniecił pożar na Bliskim Wschodzie. Wojna między Izraelem a Hamasem przybrała na sile i zamieniła się w krwawy konflikt pochłaniający codziennie życie kolejnych niewinnych cywilów – Izraelczyków i Palestyńczyków. Z nadzieją obserwujemy międzynarodowe wysiłki zmierzające do wstrzymania walk, które, szczególnie w Strefie Gazy, doprowadziły do olbrzymiego kryzysu humanitarnego. Niestety, w kolejnym roku dotarła do nas tragiczna wiadomość o śmierci porwanego przez Hamas Alexa Dancyga, wieloletniego, oddanego współpracownika naszego muzeum, którego stratę opłakujemy dziś wraz z jego bliskimi.
2024: rok dwumilionowego żonkila
Wreszcie rok 2024 przyniósł pobicie kilku rekordów – kolekcja przekroczyła 17 tysięcy eksponatów, a papierowy żonkil ozdobił pierś dwumilionowego człowieka. Wystawą czasową jest "(po)ŻYDOWSKIE… Sztetl Opatów oczami Majera Kirszenblata", ilustrowana obrazami malarza żydowskiej codzienności świętokrzyskiego miasteczka – kolejna z naszych ekspozycji, skłaniająca do refleksji, że aby dobrze zrozumieć obecną pustkę, trzeba wiedzieć, co się utraciło. Wystawa stała wzbogaciła się o nową część galerii "Powojnie", opowiadającą o życiu żydowskim w Polsce po 1989 roku.
W kwietniu zakończyliśmy – trwającą 4 lata – drugą edycję projektu "Żydowskie Dziedzictwo Kulturowe", dzięki któremu realizowaliśmy niemal całą działalność programową w latach 2020-2024. Przeprowadziliśmy ponad 10 tysięcy działań dla niemal 7 milionów odbiorców.
W Galerii Rotacyjnej "Jesteśmy tutaj" zaprezentowaliśmy prace współczesnych artystów i artystek żydowskich, którzy poprzez instalacje wizualne, dźwiękowe, fotografie, performansy i projekty interdyscyplinarne interpretowali tradycję oraz odnosili się do teraźniejszości.
10 lat pracy na wielu polach: od działalności wystawienniczej przez edukację i wolontariat po upowszechnianie wiedzy o polskich Żydach
Naszą specjalnością stały się działalności wystawiennicza i edukacyjna. Do tej pory zorganizowaliśmy 25 wystaw czasowych (w tym wystawy wirtualne), a wystawę stałą "1000 lat historii Żydów polskich" nieustannie wzbogacamy o nowe, w tym współczesne, konteksty. Chcemy aby opowiadała nie tylko o przeszłości, ale też o teraźniejszości – jakim domem dla Żydów jest dzisiejsza Polska? Podobnie wystawy czasowe – choć sięgają w przeszłość, skłaniają widzów do refleksji nad uniwersalnymi pytaniami. Kim jestem? Co kształtuje moją tożsamość? Jak wygląda historia mojego miasta? Czy są jeszcze jakieś pytania, które powinnam zadać moim rodzicom? W działalności edukacyjnej skupiamy się na wielu polach – od uwrażliwiania najmłodszych po działania eksperckie, adresowane do specjalistycznych grup zawodowych, przede wszystkim dla nauczycieli i edukatorów, a także policjantów i innych służb mundurowych, lokalnych aktywistów czy dziennikarzy. Ponad milion uczniów z całej Polski bierze co roku udział w akcji Żonkile albo warsztatach edukacyjnych i oprowadzaniach przewodnickich. Takie zasięgi możliwe są dzięki wysokiej jakości oferty i materiałów edukacyjnych, rozbudowanym programom dla nauczycieli i świetnej komunikacji.
Wielopokoleniową publiczność przyciągają kolejne edycje Dnia Dziecka i Rodzinnej Chanuki, organizowane przez Miejsce edukacji rodzinnej, a inspirowane pedagogiką Janusza Korczaka. Niezwykle oryginalnym przedsięwzięciem okazał się muzealny Chór POLIN, a środowisko muzealnicze scalił Muzealny think-tank. Wychodzimy w przestrzeń Muranowa: od POLIN na Łące po murale. W działalności edukacyjnej nie przeszkodziła nam pandemia, gdyż z sukcesem przenieśliśmy wiele wydarzeń do Internetu, będąc jedną z pierwszych instytucji, które z powodzeniem zaistniały w sferze online (m.in. stworzyliśmy internetowe Radio POLIN, YouTube’owy kanał "Historia Mówiona", prowadziliśmy niezwykle popularne lekcje dla szkół).
Od lat rozpoznawczym znakiem naszej sceny muzycznej są projekty specjalne: nowe propozycje muzyczne, inspirowane historią i kulturą Żydów polskich, tworzone na nasze zamówienie przez najciekawszych polskich i zagranicznych artystów. W Czytelni POLIN regularnie zaś dyskutujemy nad ważnymi, interesującymi, niejednokrotnie kontrowersyjnymi książkami, często premierowo prezentując je publiczności i goszcząc autorów z Polski i zagranicy. Przez minione dziesięciolecie stworzyliśmy międzypokoleniową, zgraną i zaangażowaną grupę wolontariuszy. POLIN to miejsce otwarte na współpracę z ludźmi w każdym wieku, z różnym bagażem doświadczeń i indywidualnymi oczekiwaniami. Każdy może uczestniczyć tu we współtworzeniu wartościowych przedsięwzięć o silnym oddźwięku społecznym, a potem być ich ambasadorem poza przestrzenią muzeum.
Staliśmy się także specjalistami w zakresie upowszechniania wiedzy o historii polskich Żydów – portale Wirtualny Sztetl i Polscy Sprawiedliwi to źródło pierwszej, rzetelnej informacji o przeszłości Żydów w Polsce. W okresie istotnych rocznic nasze muzeum zamienia się w hub informacyjny dla mediów z Polski i świata. Pomagamy artystom, reżyserom, pisarzom, naukowcom, dokumentalistom w pozyskiwaniu materiałów istotnych z punktu widzenia ich działalności.
Jesteśmy liderami dostępności, zarówno wobec osób z niepełnosprawnościami, jak i środowisk z utrudnionym dostępem do kultury np. migrantów czy uchodźców wojennych. Pozyskany dzięki staraniom Stowarzyszenia ŻIH dla nas przez anonimowego darczyńcę obraz Ewy Juszkiewicz "Portrait of a Lady (After Louis Leopold Boilly)" pobił rekord na aukcji w nowojorskim Christie’s. Dochód ze sprzedaży dzieła zasilił fundusze przeznaczone na nasze działania statutowe.
Muzeum to jego pracownicy/czki,, współpracownicy/czki i wolontariusze/ki. Nasz sukces był możliwy dzięki współpracy z licznymi partnerami/kami i dzięki zaangażowaniu setek darczyńców. Wszyscy współtworzymy muzeum, jesteśmy pomysłodawcami/czyniami, realizatorami/kami – planujemy, obsługujemy, pilnujemy, rozliczamy. Każdy w POLIN ma coś do powiedzenia – działają u nas związki zawodowe oraz Rada Pracowniczek i Pracowników.
W drugie dziesięciolecie wyruszamy jako instytucja współtworzona i rozpoznawana przez wiele środowisk z całego świata. Od chwili otwarcia utrzymujemy status nowoczesnej, niezależnej instytucji kultury, niepodlegającej społecznym podziałom, za to stanowiącej platformę dyskusji oraz porozumienia. Nasze liczne wystawy, choć opowiadały o przeszłości, uczyły też czegoś o teraźniejszości, stawiając ważne pytania o otaczające nas "dzisiaj". Jesteśmy ulubionym celem zwiedzających: warszawianek i warszawiaków, turystów krajowych, gości z zagranicy. Nasza międzynarodowa rozpoznawalność pozytywnie wpływa na wizerunek Polski, zwłaszcza wśród społeczności żydowskiej. Regularnie wizyty składają prezydenci, dyplomaci, koronowane głowy, celebryci, ale i tłumy zwyczajnych zwiedzających, którzy znaleźli tu rzeczy nie tylko dla siebie interesujące, a także przyjemność z dobrze spędzanego czasu. Krótko mówiąc, niezmiennie jesteśmy "must see", czekamy na Was – jesteśmy tutaj!