Rocznica urodzin Emanuela Ringelbluma

Emanuel Ringelblum jest najbardziej znany jako twórca konspiracyjnego Archiwum Getta Warszawy, nazywanego dziś potocznie jego imieniem. Był historykiem, działaczem społecznym i politycznym. Skupiona wokół niego grupa intelektualistów działająca pod kryptonimem "Oneg Szabat" stała się swoistym instytutem naukowo-badawczym dokumentującym na bieżąco życie getta i zagładę Żydów polskich. 

Emanuel Ringelblum urodził się 21 listopada 1900 r. w Buczaczu na Podolu w tradycyjnej rodzinie żydowskiej. Jego ojciec był kupcem zbożowym. Losy I wojny światowej rzuciły Ringelblumów do Nowego Sącza, gdzie Emanuel zdał maturę. Ukończył studia historyczne na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie w 1927 r. uzyskał doktorat pod kierunkiem Marcelego Handelsmana. Praca ukazała się potem drukiem pt. Żydzi w Warszawie. Od czasów najdawniejszych do ostatniego wygnania w roku 1527. 

Ringelblum pracował jako nauczyciel gimnazjalny, kontynuował też prace naukową. Był współzałożycielem Koła Historyków Żydowskich w Warszawie, a później warszawskiego oddziału JIWO – Żydowskiego Instytutu Naukowego w Wilnie. W 1938 r. opublikował kolejną monografię Żydzi w powstaniu kościuszkowskim. 

Jako radykalny lewicowiec Ringelblum związał się z partią Poalej Syjon Lewica. Był zwolennikiem zachowania odrębności kultury i języka Żydów w Polsce. Poglądy te wpłynęły później na kierunek ideowy grupy „Oneg Szabat”, która przyjęła jidysz za swój język „urzędowy”, w którym starano się tworzyć jak najwięcej tekstów. W okresie przedwojennym Ringelblum uczestniczył w pracach Centralnej Organizacji Szkolnictwa Żydowskiego (Centrale Jidysze Szul Organizacje, CISZO). 

W 1938 r. Ringelblum organizował  z ramienia Jointu pomoc dla wygnanych z Niemiec polskich Żydów, przebywających w obozie przejściowym w granicznym Zbąszyniu. W chwili wybuchu wojny uczestniczył w Kongresie Syjonistycznym w Genewie, jednak wrócił do kraju, traktując to jako swój obowiązek obywatelski. W Warszawie włączył się w działalność Żydowskiej Samopomocy Społecznej i wszedł do jej kierownictwa. Był członkiem konspiracyjnego Komitetu Antyfaszystowskiego w getcie warszawskim i uczestniczył w tworzeniu Żydowskiej Organizacji Bojowej. 

Najważniejszym dziełem Ringelbluma było utworzenie jesienią 1940 r. podziemnego Archiwum Getta Warszawy. Grupa "Oneg Szabat" (Radość Soboty) sporządzała regularne biuletyny informacyjne i raporty, przekazywane również władzom Polskiego Państwa Podziemnego. Uruchomiła systematyczny projekt badawczy dotyczący losów Żydów pod okupacją niemiecką. Dziełem Ringelbluma była kronika getta warszawskiego. W listopadzie 1942 r. po wielkiej akcji wysiedleńczej „Oneg Szabat” sporządziła swój ostatni raport "Likwidacja żydowskiej Warszawy".

Podczas powstania w getcie warszawskim Ringelblum został schwytany przez Niemców i wywieziony do obozu pracy w Trawnikach. Jego ucieczkę stamtąd zorganizowała żydowska konspiracja przy pomocy "Żegoty".

Ostatnim schronieniem Ringelbluma i jego rodziny był bunkier "Krysia" (od słowa "kryjówka") zbudowany przez Mieczysława Wolskiego z inicjatywy Żydowskiej Samopomocy Społecznej. Na mapie konspiracyjnej Warszawy było to miejsce wyjątkowe. W podziemnym bunkrze o powierzchni 28 m2, wyposażonym w kuchnię, bieżącą wodę i światło znajdowały się prycze dla 34 osób. W opiekę nad ukrywającymi się zaangażowana była cała rodzina Wolskich. W ukryciu Ringelblum nieustannie pisał. Przy karbidowej lampce w bunkrze "Krysia" powstało jego ostatnie dzieło "Stosunki polsko-żydowskie w czasie drugiej wojny światowej". 

Kryjówkę przy ul. Grójeckiej 81 Niemcy wykryli na skutek donosu. Wszystkich Żydów oraz Mieczysława Wolskiego i dwoje członków jego rodziny wywieźli do więzienia Pawiak. Kilka dni później, najprawdopodobniej 10 marca 1944 r., rozstrzelano ich w ruinach getta.

Archiwum Ringelbluma, ukryte w 1942 i 1943 r.,  w większej części ocalało. Dwie części odnaleziono po wojnie – trzecia zaginęła (choć są wątpliwości, czy w ogóle istniała). W 1999 r. Podziemne Archiwum Getta Warszawy zostało wpisane na prowadzoną przez UNESCO listę "Pamięć Świata". W 1997 r. Żydowski Instytut Historyczny zainicjował pełną naukową publikację Archiwum Ringelbluma. W tym roku ukazują się ostatnie woluminy tej 36-tomowej edycji.

autor: Krzysztof Persak