Nowe dzieła sztuki wybitnych artystek polskich żydowskiego pochodzenia w naszej kolekcji

W 2023 do kolekcji Muzeum POLIN włączyliśmy nowe dzieła sztuki wybitnych artystek polskich żydowskiego pochodzenia: instalację artystyczną Mai Gordon "Poemat domowy #2", zestaw 5 gwaszy Krystiany Robb-Narbutt z dedykacjami dla Teodora Boka oraz zespół 45 ilustracji Olgi Siemaszko do książki "Ręka umarłej" z opowiadaniami Marii Zarębińskiej-Broniewskiej i wierszami Władysława Broniewskiego.

Jedno z dwóch dzieł z cyklu "Poemat domowy" (2007) Mai Gordon, uznawane przez samą artystkę za wyjątkowo ważne w jej twórczości, jest ściśle związane z kwestiami tożsamościowymi i narodowościowymi, jakie towarzyszyły od wieków Żydom zamieszkującym ziemie polskie. 

To wielkoformatowy balon w kształcie i o przeskalowanych wymiarach kredensu, na którym farbą akrylową naniesione zostały detale mebla. Kredens – wspomnienie z domu rodzinnego, odtworzony starannie ze wspomnień z lat dziecięcych artystki, był dla niej obiektem symbolicznym. Było to miejsce, gdzie jako dziecko chciała zamieszkać, stał się dla niej symbolem bezpieczeństwa, solidności i domowego ciepła. Artystka zaprojektowała kurczący i rozprostowujący się, "oddychający" balon i tak pisze o swojej pracy:

"To wspomnienie nie może być prawdziwe – raz jest, chcesz się do niego przytulić, a potem go nie ma – opada i próbuje zniknąć. Balon-kredens jest w proporcjach, w jakich ja jako 5-letnie dziecko widziałam ten ogromny mebel. Już jako dorosła artystka zrealizowałam formę rzeźbiarską składającą się głównie z gumy i powietrza, do której chcesz się przytulić, a potem jak powietrze uchodzi, chcesz ratować, zupełnie jak marzenie z czasów dzieciństwa – niewiele od ciebie zależy, obserwujesz, a potem się dzieją rzeczy obok ciebie".

Mebel jako symbol z czasów dzieciństwa wywodził się także z doświadczeń emigracyjnych – przemieszczając się z kraju do kraju, z Polski do Izraela, a potem Holandii, artystka doznała zarówno bliskości, jak i alienacji. Jej tęsknota za "byciem w domu" to rodzaj nostalgii znany każdemu emigrantowi.

Obrazy Krystiany Robb-Narbutt to komplet 5 "deseczek", czyli obiektów, które artystka tworzyła od połowy lat siedemdziesiątych XX wieku z myślą o konkretnych osobach. Są to dzieła o niewielkich wymiarach, na desce z drewna lipowego, z namalowaną kompozycją barwną i dedykacjami pojawiającymi się na jej obramieniu (lub odwrociu). Takie obiekty były dowodem bliskości, przyjaźni i stanowiły dar dla osoby, dla której zostały wykonane – te zakupione do zbiorów POLIN – dla Teodora Boka, wybitnego artysty żydowskiego, który wyjechał z Polski w dobie Marca 1968, a z którym artystka przyjaźniła się od lat sześćdziesiątych XX wieku.

"Deseczki" Krystiany Robb-Narbutt dopełniają zbioru dotyczącego Teodora Boka, jaki muzeum zgromadziło, i stanowią świadectwo ich wieloletniej przyjaźni. Ten, wydawałoby się, niepozorny zestaw stanowi rzadki przykład funkcjonowania i budowania relacji przez artystów pochodzenia żydowskiego we współczesnej Polsce.

Prace Olgi Siemaszko są unikalnym zestawem oryginalnych szkiców rysunkowych i malarskich do książki "Ręka umarłej" (wyd. 1971, Książka i Wiedza). To zbiór opowiadań-wspomnień Marii Zarębińskiej-Broniewskiej z obozu koncentracyjnego w Auschwitz II-Birkenau, którego Zarębińska była więźniarką, oraz wyboru wierszy jej męża Władysława Broniewskiego, m.in. tych napisanych pod wpływem niepotwierdzonej informacji o śmierci żony w obozie. 

Zestaw nabytych dzieł zawiera zarówno opublikowane kompozycje barwne na płótnie, jak i te ostatecznie niewybrane do druku, szkice do nich. Jest on wyjątkowy, dlatego że prace artystki szeroko rozpowszechnione są jedynie za pomocą nakładów książek, przede wszystkim dla dzieci, których ponad 200 zilustrowała, jednak niezwykle trudno dostępne publicznie są jej oryginalne dzieła znajdujące się przede wszystkim w kolekcjach prywatnych. Dodatkowo są to prace o tematyce odmiennej do tej, z której artystka jest znana. 

Prace pokazują kunszt artystyczny także jako rysowniczki, która zmierzyła się tu z doświadczeniem Zagłady i przekazuje widzowi trudne emocje i pamięć wydarzeń, w których uczestniczyła jej przyjaciółka Zarębińska-Broniewska. Zestaw jest również niezwykle cenny dla badaczy zajmujących się zarówno postacią samej Siemaszkowej, jak i polską powojenną ilustracją książkową. Pozwala na odkrycie innego, nieznanego oblicza artystki – nie autorki znanej dotychczas z pogodnych obrazków dla dzieci, ale twórczyni niezwykle przejmujących rysunków, wyrażających współczucie przyjaciołom oraz wszystkim ofiarom Zagłady.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego

Nazwa programu: Narodowa kolekcja sztuki współczesnej

Nazwa zadania: Rozbudowa kolekcji sztuki współczesnej Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w 2023 roku

Dofinansowanie: 90 000 zł

Całkowita wartość zadania: 161 210 zł