Muzeum
15.10.2021

Żydzi ukrywający się po "aryjskiej stronie": nowa zakładka tematyczna na portalu Polscy Sprawiedliwi

Abram Grinbaum z Heleną Garbarek która wraz z mężem Władysławem ukrywała go przez trzy lata. Widoczna kryjówka. Gąbin ok. 1945
Abram Grinbaum z Heleną Garbarek która wraz z mężem Władysławem ukrywała go przez trzy lata. Widoczna kryjówka. Gąbin ok. 1945, fot. Żydowski Instytut Historyczny

15 października minie 80. rocznica wydania w okupowanej Polsce pierwszego rozporządzenia, w którym nazistowskie Niemcy – pod groźbą kary śmierci – zakazały Żydom opuszczania gett, a Polakom udzielania im jakiejkolwiek pomocy. W rocznicę aktu prawnego, który determinował dalsze losy Żydów po "aryjskiej stronie", ale również możliwości pomocy im, na portalu Polscy Sprawiedliwi pojawi się nowa zakładka tematyczna.

W zakładce znajdziemy bardziej szczegółowo opisany ten kontekst Zagłady: szczegółowo i wieloaspektowo omawiamy doświadczenie Żydów ukrywających się podczas okupacji niemieckiej (1939–1945).

Opublikowane są tu opracowania autorstwa badaczy i badaczek Zagłady z różnych dyscyplin, m.in. Barbary Engelking i Justyny Kowalskiej-Leder, które szczegółowo i wieloaspektowo rozwijają wybrane zagadnienia. Omawiamy m.in.:

  • strategie przetrwania Żydów po "aryjskiej stronie",
  • rodzaje i charakterystykę ich kryjówek,
  • warunki ukrywania się w miastach i na prowincji,
  • historie indywidualne Żydów i związane z nimi pamiątki z kolekcji Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN
  • trwałe ślady Zagłady we współczesnej kulturze polskiej
  • prowadzone aktualnie prace badawcze nad zachowanymi kryjówkami.

15 października to także Ogólnopolski Dzień Solidarności z Uchodźcami, który – w obliczu aktualnego kryzysu humanitarnego na granicy polsko-białoruskiej – skłania nas do uniwersalnego odczytania przedstawionych w zakładce losów szukających pomocy Żydów i Żydówek.

"Zdecydowaliśmy się nie opuszczać pola nawet nocą, żeby nikt nie zauważył naszej obecności. [...] Był silny deszcz o [godzinie] siódmej i zmokliśmy. Czekaliśmy do pierwszej w nocy, aż przestanie padać, będąc wystawionymi przez sześć godzin na ulewę, ale nie przestało. Opuściliśmy pole i poszliśmy do naszych chłopów. On bał się dać nam schronienie w domu i umieścił nas w dziurze na ziemniaki, gdzie spędziliśmy cały dzień. Ciemność nie pozwoliła mi pisać. [...] Wieje zimny wiatr. Czekamy na moment, kiedy przyjdzie słońce i ogrzeje nasze zmarznięte ciała. [...] Bezustanne ulewy położyły zboże na polu. W rezultacie zostaliśmy dostrzeżeni przez przechodzącego chłopa. [...] Nie wiem, czy będę mógł kontynuować mój dziennik. Z tego, co wiem, to mogą być moje ostatnie słowa. Przerywam teraz, bo pada!”, zapisał Arie Klonicki w 1943 r., ukrywając się na polu nieopodal wsi Trybuchowce koło Tarnopola. On, żona Malwina i nieznana z imienia szwagierka, zostali zabici w styczniu 1944 roku.

Uchodźcom i uchodźczyniom – ludziom, którzy na granicy polsko-białoruskiej koczują w lesie lub na polu, podobnie jak cytowany Arie Klonicki, oraz tym, którzy mimo trudności udzielają im pomocy, dedykujemy tę zakładkę. Kierujemy się słowami Mariana Turskiego, ocalałego z Zagłady, współtwórcy Muzeum POLIN, który apelował podczas rocznicy wyzwolenia Auschwitz: „XI Przykazanie: Nie bądź obojętny".

Zobacz nową zakładkę tematyczną na portalu Polscy Sprawiedliwi >>