Zawłaszczone

W 2024 roku Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN obchodzi 10. urodziny. Pragniemy przy tej okazji wzmocnić głos żydowskich artystów i artystek, tworząc w ostatniej galerii wystawy stałej rotacyjną, żywą, polifoniczną przestrzeń wypowiedzi współczesnych twórców i twórczyń. Trzecim artystą, którego prace prezentujemy w Galerii Rotacyjnej, jest kompozytor Alex Roth.

• 24 lipca–5 sierpnia, w godzinach otwarcia muzeum, w ostatniej galerii wystawy stałej

Alex Roth o swojej pracy:

"Projekt «Zawłaszczone» odnosi się do obiektów z kolekcji Muzeum POLIN wykonanych ze sprofanowanych zwojów Tory podczas II wojny światowej i po jej zakończeniu. Wszystkie dźwięki, które tworzą instalację, pochodzą z tych obiektów.

Wedle prawa żydowskiego zbezczeszczone zwoje Tory powinny zostać pochowane w ziemi. Jednocześnie, obiekty te stanowią świadectwo Holokaustu i jego następstw, dlatego zadecydowano, że powinny pozostać w kolekcji muzealnej, by edukować społeczeństwo. Niniejsza instalacja jest próbą odnalezienia sposobu na wyrażenie tych historycznych i religijnych złożoności przy pomocy dźwięku.

Mimo że kilka z tych obiektów to prawdziwe instrumenty muzyczne (banjo i bęben ręczny), granie na nich w konwencjonalny sposób mogłoby zostać uznane za świętokradztwo. Dlatego, za zgodą Naczelnego Rabina Polski i przy pomocy realizatora dźwięku Michała Kupicza, zastosowałem niekonwencjonalne techniki nagrywania, tak aby uchwycić dźwięki z artefaktów bez bezpośredniego ich dotykania.

Większość tych dźwięków została nagrana za pomocą specjalnych mikrofonów, które wychwytują wibracje wewnątrz samego obiektu. Inną techniką, którą zastosowałem, było umieszczenie obiektów z powrotem w pudełkach do przechowywania i wzmacnianie rezonansowych częstotliwości ich wnętrz. W tym kontekście pudełko staje się metaforycznym miejscem pochówku, a proces nagrywania symbolicznie odtwarza rytuał grzebania zbezczeszczonych Tor. Niski dźwięk, który powstaje dzięki tej technice, staje się w kompozycji muzycznej miejscem spoczynku; to z niego wyłaniają się inne dźwięki i do niego powracają.

Ponieważ w obu technikach wykrywane wibracje są niesłyszalne dla ludzkiego ucha, projekt w pewnym sensie ujawnia ukryte światy dźwiękowe tych obiektów i uwalnia ich skrywane przez dziesięciolecia tajemnice.

Po stworzeniu biblioteki z próbkami brzmień każdego z obiektów zbudowałem wirtualne instrumenty, na których mogłem grać za pomocą klawiatury MIDI, a następnie dokonałem cyfrowej obróbki powstałego dźwięku. Muzyka, którą skomponowałem, opiera się niemal całkowicie na kantoralnych melodiach związanych z konkretnymi fragmentami Tory, które nadal można odczytać na pergaminach. Melodie, przekazane mi na potrzeby tego działania przez kantorkę Rachel Weston, zostały przetworzone cyfrowo, aby odzwierciedlić transformację fragmentów Tory. Ich spowolnienie tworzy wrażenie zawieszenia w czasie, nawiązując do historii samych obiektów. 

Dla mnie ten projekt jest sposobem na odzyskanie świętych elementów tych obiektów i przywrócenie ich kulturze żydowskiej. Kwestia «wywłaszczania» i «odzyskiwania» jest w istocie tematem tekstu umieszczonego na jednym z obiektów (luźnej płycie rezonansowej banjo), pochodzącego z Księgi Powtórzonego Prawa. Fragment ten opowiada o Mojżeszu, prowadzącym Izraelitów do objęcia w posiadanie Ziemi Obiecanej (Kanaanu). Aby tego dokonać, muszą wypędzić rdzenny lud Amorytów, dowodzony przez króla Sichona z Cheszbonu. W przemowie do swojego plemienia Mojżesz przekazuje instrukcje, jakie sam otrzymał od Boga: «Zacznij zajmować jego [ziemię] i rozpocznij z nim wojnę» (Pwt./ Deut 2:24, Tora Pardes Lauder, Księga Piąta Dwarim, Kraków 2006). Historia ta rezonuje do dziś.

Pracą «Zawłaszczone» zapraszam do wejścia w przestrzeń dźwiękową zaprojektowaną z pozycji «radykalnej akceptacji» (technika stosowana w dialektycznej terapii behawioralnej do radzenia sobie z trudnymi sytuacjami, będącymi poza naszą kontrolą), w której elementy żydowskie i nieżydowskie – tu zamanifestowane w formie materialnej – mogą współistnieć pomimo okrucieństw, jakie miały miejsce w przeszłości.

Podziękowania

Chciałbym podziękować następującym osobom, których wkład przyczynił się do powstania tego projektu: Ewie Chomickiej, Alicji Kaczmarek-Poławskiej, Aleksandrze Janus, Michałowi Kupiczowi, rabinowi Michaelowi Schudrichowi, Renacie Piątkowskiej, Aldonie Modrzewskiej, Małgorzacie Bogdańskiej-Krzyżanek, kantorce Rachel Weston, Piotrowi Kowalikowi, Matanowi Shefiemu, Ramiemu Avrahamowi Efalowi, Magdzie Rubenfeld, Kasi Witek, Justynowi Huni, Paulowi Cooperowi, Sorenowi Gaugerowi, Jacqueline Nicholls oraz Wiktorowi Buremu, Michałowi Warmuszowi i Mariuszowi Gąsiorowi z Ośrodka Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka w Krakowie".

Więcej o Galerii Rotacyjnej →

Partnerzy:

Dofinansowano ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego – projekt "Galeria Rotacyjna w ramach 10. urodzin Muzeum POLIN (rozwijanie sieci artystów i artystek żydowskich)".