Pesach 5785
15–22 dnia miesiąca nisan przypada Pesach – bardzo ważne święto żydowskie. Obecnie przypada ono na okres od wieczoru 12 kwietnia do wieczoru 20 kwietnia 2025 (rok 5785 wg kalendarza żydowskiego).
Pesach to święto wiosenne, które Żydzi diaspory obchodzą przez osiem dni. W Torze miesiąc nisan określany jest jako pierwszy, rozpoczynający nowy rok. Związane jest z cyklem rolniczym w Ziemi Izraela oraz porą roku, stąd nazwa Chag ha-Awiw, czyli Święto Wiosny. Ze względu na świąteczny zakaz spożywania wyrośniętego pieczywa i innych potraw mącznych, oraz nakaz spożywania wyłącznie chleba niekwaszonego, święto nazywa się Chag ha-Macot, czyli Święto Macy.
Z Księgi Wyjścia dowiadujemy się, że święto upamiętnia ucieczkę Żydów z niewoli egipskiej. Używana współcześnie nazwa Pesach związana jest z historią wyjścia Żydów z Egiptu. Pochodzi od czasownika pasach oznaczającego po hebrajsku "przechodzić, omijać", gdyż właśnie w Egipcie, zgodnie z tekstem Księgi, anioł śmierci ominął domy żydowskie, a śmierć zadał egipskim pierworodnym. Pesach jest jednym z trzech (obok Szawuot oraz Sukot) wielkich świąt pielgrzymich. W czasach świątyni do Jerozolimy przybywały wówczas tłumy pielgrzymów, aby poświęcić pierwsze plony ze swoich pól.
Współcześnie święto Pesach w Izraelu trwa siedem, a w diasporze – osiem dni. Najważniejsze są pierwsze dwa dni (w Izraelu jeden), środkowe dni są tzw. półświętami. Święto kończą pełne dni świąteczne, w Izraelu jeden, poza Izraelem – dwa. Pesach rozpoczyna uroczysta kolacja. Ale zanim wszyscy zasiądą za stołem, domy muszą zostać wysprzątane. Bezwarunkowo należy usunąć (lub w razie potrzeby sprzedać i schować) wszelki chamec, czyli rzeczy zrobione na bazie pięciu głównych zbóż, oraz przedmioty, które weszły z nim w styczność. Chamec to produkt na bazie pszenicy, żyta, jęczmienia, orkiszu i owsa, który choćby na 18 minut wszedł w kontakt z wodą (po 18 minutach wedle norm prawa religijnego rozpoczyna się bowiem proces fermentacji). Dlatego też domy zwykle są uprzątnięte z każdego okruszka, ponad wymagany prawem żydowskim standard.
Poza chamecem, tradycją Żydów aszkenazyjskich od średniowiecza jest nie spożywanie w Pesach potraw nazywanych kitnjot, jak m. in. ryż, kukurydza czy rośliny strączkowe.
Przez kolejne dni na stołach chleb zastąpiony ma być płaskimi chlebami pieczonymi bez zakwasu, czyli macą. Takie nakazy znajdziemy w Księdze Wyjścia (Szemot):
"Przez siedem dni będziecie jedli mace. Ale [przed] pierwszym dniem [święta] usuniecie zakwas z waszych domów" (Szemot, 12:15).
"Mace będą jedzone przez siedem dni i nie będzie widziane u ciebie zakwaszone i nie będzie widziany u ciebie zakwas" (Szemot, 13:7).
Jeśli już z domu usunięto i spalono chamec, można spokojnie zasiąść do wieczerzy. W diasporze uroczyste rodzinne kolacje zwane sederami odbywają się pierwszego i drugiego dnia święta, w Izraelu – tylko pierwszego. Pamiętać należy, aby jedno miejsce było wolne – dla proroka Eliasza. Dla proroka stawiamy także kielich z winem. Seder (hebr. porządek) obchodzony jest według ustalonych reguł.
Na świątecznie nakrytym stole powinny znaleźć się: trzy kawałki macy, słona woda (hebr. mej melach), warzywo, np. cebula (hebr. karpas), dwa rodzaje gorzkich ziół (hebr. maror oraz chazeret), mieszanka pokrojonych owoców (hebr. charoset), jajko (hebr. bejca), udko np. kurczaka (hebr. zeroa) oraz maca. Owe gorzkie zioła oraz słona woda przypominać mają o ciężkich chwilach w niewoli w Egipcie. Maca zaś upamiętnia pośpiech, w jakim Żydzi opuszczali Egipt. Obowiązkiem każdego uczestnika sederu jest także wypicie czterech kielichów wina lub soku winogronowego, symbolizujących cztery rodzaje wyzwolenia, jakiego doświadczyli starożytni Izraelici.
Uczcie sederowej towarzyszy czytanie Hagady, czyli opowieści o wyjściu Żydów z niewoli egipskiej. Zgodnie ze zwyczajem dzieci zadają wówczas cztery pytania rozpoczynające się po hebrajsku od słów "Ma nisztana ha-lajla ha-ze mi-kol ha-lejlot?", czyli "Co odróżnia tę noc od innych nocy?". Odpowiedzi na te pytania znajdują się na początku opowieści hagadowej:
"Czym różni się ta noc od innych nocy? We wszystkie inne noce jemy chleb, ale tej nocy tylko macę.
We wszystkie inne noce jemy rozmaite zioła, ale tej nocy tylko gorzkie.
We wszystkie inne noce nie maczamy w niczym jedzenia, a tej nocy maczamy dwa razy.
We wszystkie inne noce możemy jeść, siedząc lub polegując, ale tej nocy wszyscy polegujemy".
Kolację kończy wspólnie wypowiadane życzenie: Na przyszły rok w Jerozolimie! (Le-szana ha-baa bi-Jeruszalajim, לשנה הבאה בירושלים)
Życzymy Państwu chag kaszer we-sameach!
A frejelchn kuszern Pejsech!
