Nominowani do Nagrody POLIN 2023: Stowarzyszenie Saga Grybów, Grybów
Grupa lokalnych aktywistów, od 13 lat działających na rzecz ocalania materialnego i niematerialnego dziedzictwa miasteczka i regionu Grybowa, które obejmuje kultury żydowską i łemkowską. Edukuje o Zagładzie żydowskich grybowian i tworzy przestrzeń polsko-żydowskich spotkań.
Nazwa stowarzyszenia pochodzi od Społecznego Archiwum Grybowa – SAGA, które powstało jako efekt budowania sieci społecznościowej. Odkrywane, gromadzone i dokumentowane materiały: pamiątki, fotografie i nagrania, oplecione narracjami międzykulturowej "Sagi", tworzą nowe wymiary tożsamości miasteczka. Kilkanaście lat starań grupy włączyło w nią historię Żydów, którzy do Zagłady stanowili 1/3 mieszkańców, lecz przez wiele dekad ich istnienie i śmierć zostawały skazywane na zapomnienie.
Od 2010 roku, kiedy grybowianin Kamil Kmak stworzył grupę, przyłączyło się do niej kilkanaście osób, a projekty edukacyjne, dokumentacyjne i artystyczne wspierają setki mieszkańców Grybowa, obecnych i dawnych, w tym członkowie ponad 30 odnalezionych rodzin Żydów grybowskich, od Kanady, przez Izrael, po Nową Zelandię.
W 2011 roku przy współudziale członków "Sagi" powstała biografia chłopca ocalałego z Zagłady, grybowianina Leona Schagrina. W 2013 roku grupa rozpoczęła porządkowanie cmentarza żydowskiego, a od 2015 roku upamiętnia rocznice Zagłady więźniów getta w Grybowie nad masową mogiłą w Białej Niżnej, którą odnowiła w 2022 roku. W 2019 roku jej członkowie wzięli udział w projekcie "Ludzie, nie liczby", w którym upamiętnili 1770 ofiar getta grybowskiego z imienia i nazwiska, dzięki dziewięcioletnim kwerendom archiwalnym.
W latach 2020-2023 przeprowadzili projekt "Cichy Memoriał – Grybowska Saga", w którym upamiętnili muralami i wydaniem albumu m.in. dwie rodziny żydowskie, ofiary Bełżca. W 2022 roku, w partnerstwie z miejscowym liceum, zorganizowali projekt i wystawę sztuki grybowian-artystów z pierwszego, drugiego i trzeciego pokolenia Ocalałych z Zagłady, pt. "Wykorzenieni/Ukorzenieni", budując płaszczyznę empatii dla rodzin ofiar Zagłady.
