Hasło #MaszToPoMnie brzmi jak osobiste słowa rodziców kierowane do dziecka. Podkreśla bliskość żydowsko-polskich relacji, których ilustracją są cytaty znanych, historycznych postaci polskich Żydów. Podobnie jak my – przez całe życie lub jego część – byli związani z Warszawą.
Musimy pamiętać, że nie ma polskiej historii bez polskich Żydów. Nie da się więc opowiedzieć historii Warszawy z pominięciem opowieści o żydowskiej społeczności, która przed wojną stanowiła 30% wszystkich mieszkańców stolicy. Sąsiadowała z naszymi pradziadkami i dziadkami, chodziła z nimi do szkoły, brała udział w życiu publicznym. Współtworzyła Warszawę – jej klimat, kulturę, architekturę, jej historię.
(...) Ciężka, ogromna i pot z niej spływa (...)
- Julian Tuwim
Żyd, Polak, warszawiak, słoik, poeta
Przedstawicielami tej społeczności byli między innymi Marek Edelman, Zuzanna Ginczanka, Janusz Korczak i Julian Tuwim. Ich słowa wykorzystane przez nas w kampanii letniej nie brzmią obco, są elementem polskiej kultury i tradycji.
(...) Uwikłane po szyję w sukienki,
prowadzimy kulturalne rozmowy (...)
- Zuzanna Ginczanka
Żydówka, Polka, warszawianka, feministka, poetka
W Muzeum POLIN – położonym w sercu dawnej, tętniącej życiem dzielnicy żydowskiej – poznacie historię bohaterów kampanii i dowiecie się, co jeszcze nas łączy. Wizyta na wystawie będzie także świetną okazją do zastanowienia się nad naszym wspólnym pochodzeniem i poczuciem tożsamości.
Przyjdź na wystawę "1000 lat historii Żydów polskich" i poznaj swoją historię.
Poznaj Juliana Tuwima >>
Julian Tuwim (13.09.1894 Łódź – 27.12.1953 Zakopane) – wybitny poeta, tłumacz, jeden z najpopularniejszych twórców dwudziestolecia międzywojennego, autor popularnych wierszy dla dzieci (m.in. Lokomotywa, Ptasie Radio, Słoń Trąbalski).
Tuwim pochodził z zasymilowanej żydowskiej rodziny mieszczańskiej. Urodził się w Łodzi i związek z tym miastem widoczny był w jego późniejszej twórczości. W 1916 r. przeniósł się do Warszawy. Tuwim w 1918 r. był współzałożycielem kawiarni poetyckiej "Pod Picadorem", a rok później wraz ze związanymi z kawiarnią przyjaciółmi wydał pierwszy numer czasopisma "Skamander", od którego nazwę wzięła cała grupa poetycka "Skamandryci". Od 1924 r. był stałym współpracownikiem tygodnika "Wiadomości Literackie", w latach 1925–1926 oraz pism satyrycznych: "Cyrulik warszawski" (1919–1932) oraz "Szpilki" (1936–1939). Uznawany jest także za współzałożyciela Związku Artystów i Kompozytorów Scenicznych (ZAiKS).
W latach 30. XX w. powstały także znakomite wiersze dla dzieci, wolne od natrętnej dydaktyki, igrające słowem (np. słynna Lokomotywa), które otwierają nową epokę w tej dziedzinie twórczości. W okresie międzywojennym Tuwim odniósł ogromny sukces literacki. W 1935 r. otrzymał Złoty Wawrzyn Polskiej Akademii Literackiej (PAL) i nagrodę polskiego Pen Clubu, był jednakże, zwłaszcza w 2. poł. lat 30. XX w., przedmiotem niewybrednych ataków antysemickich ze strony skrajnej prawicy nacjonalistycznych (zarzucano mu m.in., że nie czuje ducha języka polskiego i go niszczy).
Okres okupacji spędził poeta na obczyźnie (od 1942 r. w Nowym Jorku). Napisał wówczas obszerny poemat dygresyjny, ogłoszony po powrocie do Polski w 1946 r.: Kwiaty polskie (1949, 1 wyd. pełne 1990 – 11 w kolejności). Reakcją na Holokaust był napisany w USA manifest My, Żydzi polscy (Londyn, "Nowa Polska" 1944, nr 8, wyd. osobne Tel Awiw 1944, krajowe 1986).
Był autorem tekstów piosenek, które weszły do kanonu muzyki polskiej dzięki wykonaniom m.in. Hanki Ordonówny - Miłość Ci wszystko wybaczy, Mieczysława Fogga – Co nam zostało z tamtych lat?, Ewy Demarczyk - Grande valse brillante, Tomaszów czy Czesława Niemena – Wspomnienie.
Historię Juliana Tuwima poznacie także na wystawie stałej w galerii Na Żydowskiej ulicy.
Poznaj Zuzannę Ginczankę >>
Zuzanna Ginczanka, właśc. Zuzanna (Szoszana) Polina Ginzburg (Gincburg) (09.03.1917 Kijów – 05.1944 Kraków) – polska poetka pochodzenia żydowskiego, zapamiętana przede wszystkim jako autorka wiersza *** (Non omnis moriar), który wszedł do kanonu polskiej poezji.
Debiutowała w 1931 r. wierszem Uczta wakacyjna na łamach pisma "Echa szkolne". W 1933 r. w "Kurierze Literacko-Naukowym" ukazał się jej wiersz Żyzność sierpniowa. Ginczanka była wielbicielką "Wiadomości Literackich", w gimnazjum nawiązała korespondencję z Julianem Tuwimem. Po namowach poety, w 1934 r. wzięła udział w Turnieju Młodych Poetów, zorganizowanym przez "Wiadomości Literackie". Za wiersz Gramatyka otrzymała wyróżnienie. W 1935 r. po ukończeniu gimnazjum, przeniosła się do Warszawy.
W 1935 r. jako jedyna kobieta weszła w skład redakcji satyrycznych "Szpilek", współpracowała również z "Wiadomościami Literackimi" oraz Polskim Radiem. Była stałą bywalczynią kawiarni literackich. W "Małej Ziemiańskiej" spotykała się ze Skamandrytami, zaś w "Zodiaku" ze swoim przyjacielem Witoldem Gombrowiczem. W 1936 r. rozpoczęła studia na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego (studia pedagogiczne), jednak ze względu na ekscesy antysemickie, przestała uczęszczać na wykłady. W 1936 r. wydała drukiem O centaurach. Był to jedyny opublikowany za jej życia tom wierszy.
Wojna zastała Ginczankę w rodzinnym Równem. Postanowiła nie wracać do Warszawy i przeniosła się do Lwowa. W 1940 r. poślubiła Michała Weinziehera, pozostawała jednak w bliskich relacjach z Januszem Woźniakowskim. We Lwowie wstąpiła do Związku Radzieckich Pisarzy Ukrainy, a na łamach sowieckich "Nowych Widnokręgów" oraz jedynym numerze "Almanachu Literackiego" ogłosiła kilka utworów i przekładów. W 1942 r. Ginczanka została zadenuncjowana przez właścicielkę kamienicy, w której się ukrywała. Na podstawie tych doświadczeń powstał wiersz *** (Non omnis moriar), w którym poetka wskazała Zofię Chominową jako denuncjatorkę. Po wojnie utwór posłużył jako dowód w sprawie przeciwko Chominowej, ukaranej czterema latami więzienia.
Do 1943 r. Ginczanka ukrywała się we Lwowie, następnie w Krakowie i okolicy. Podawała się za Marię Danilewicz, Ormiankę z pochodzenia. W 1944 r. na kary śmierci zostali skazani Michał Weinzieher oraz Janusz Woźniakowski. Jesienią, najprawdopodobniej wskutek donosu sąsiadów, gestapo zaaresztowało samą Ginczankę. W więzieniu na Montelupich była poddawana torturom i brutalnie przesłuchiwana, następnie przewieziona do więzienia przy ulicy Czarneckiego. Prawdopodobnie w maju 1944 r. została rozstrzelana w obozie koncentracyjnym w Płaszowie.
Postać Zuzanny Ginczanki przypominamy w naszej działalności programowej.
Poznaj Marka Edelmana >>
Marek Edelman, pseud. "Marek" (prawdopodobnie 01.01.1919 Homel – 02.10.2009 Warszawa) – jeden z przywódców powstania w getcie warszawskim, lekarz kardiolog, polski działacz społeczny i polityczny pochodzenia żydowskiego.
Za młodu Marek Edelman należał do Jugnt Bund "Cukunft" (Cukunft, jid. Przyszłość), organizacji młodzieżowej Bundu. Podczas wojny działał w konspiracji w szeregach Cukunftu, pracował w Szpitalu dla Dzieci im. Bersohnów i Baumanów, redagował i wydawał prasę konspiracyjną w getcie warszawskim. Był jednym z komendantów Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB), podczas powstania w getcie warszawskim dowodził bojownikami na terenie tzw. szopu szczotkarzy. Po śmierci Mordechaja Anielewicza został komendantem powstania. 09.05.1943 razem z innymi bojownikami wydostał się kanałami z getta. Brał udział w powstaniu warszawskim w szeregach ŻOB-u w Armii Ludowej na Starym Mieście i Żoliborzu. Po wojnie pozostał w Polsce. W tym samym czasie napisał Getto walczy, które po raz pierwszy zostało wydane w 1945 r. nakładem Centralnego Komitetu Bundu. W książce opisał swoje przeżycia podczas wojny oraz walkę powstańców w getcie. Publikacja odbiła się szerokim echem, bardzo szybko została przetłumaczona na inne języki i wydana za granicą. Na stałe osiadł w Łodzi, gdzie pracował jako kardiochirurg. Jako lekarz w 1971 r. wprowadził w Polsce rewolucyjną metodę leczenia schorzeń sercowych, polegającą na połączeniu krążenia żylnego z tętniczym. Ożenił się z Aliną Margolis. Nie opuścił Łodzi i Polski nawet po 1968 r., kiedy to wskutek kampanii antysemickiej z kraju wyjechała jego żona z dziećmi. Ze względu na żydowskie pochodzenie nie mógł uzyskać habilitacji. W połowie lat 70. rozpoczął działalność opozycyjną, współpracując z Komitetem Obrony Robotników (KOR). Od początku l. 80. był członkiem Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego (NSZZ) "Solidarność". W 1989 r. uczestniczył w obradach Okrągłego Stołu.
Przez całe życie walczył i przemawiał w imieniu osób słabszych i pokrzywdzonych. Walczył o ludzką godność i wolność, co wielokrotnie podkreślał w wypowiedziach ustnych i pisemnych. Był kawalerem Orderu Orła Białego (1998 r.). Został odznaczony Medalem Św. Jerzego (1999 r.) oraz Legią Honorową przez prezydenta Francji (2008 r.). Ostatnie dwa l;ata życia spędził w Warszawie. Pochowany został na cmentarzu żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie w sąsiedztwie innych członków Bundu. Do końca życia był społecznikiem walczącym w obronie praw słabszych i uciskanych. Podkreślał, że w życiu każdego człowieka najważniejsza jest wolność.
Na wystawie stałej o Marku Edelmanie opowiadamy w galerii Zagłada oraz Powojnie.
Poznaj Janusza Korczaka >>
Janusz Korczak, właśc. Henryk Goldszmit (22.07.1878 lub 1879 Warszawa – 08.1942 Treblinka II) – lekarz pediatra, pisarz, pedagog.
Korczak pochodził z żydowskiej rodziny zasymilowanej, jego ojciec Józef Goldszmit był znanym warszawskim adwokatem. Młody Henryk naukę rozpoczął w szkole podstawowej przy ul. Freta, kontynuował ją w 7. Rządowym Gimnazjum Męskim na warszawskiej Pradze, przy ul. Brukowej (obecnie ul. Sierakowskiego; gimnazjum w 1907 r. przeniosło się do nowego budynku i przyjęło za patrona Władysława IV). W 1898 r. wziął udział w konkursie na sztukę teatralną, ogłoszonym przez "Kurier Warszawski". Podpisał się pseudonimem Janasz Korczak zaczerpniętym z powieści Józefa Ignacego Kraszewskiego, Historia o Janaszu Korczaku i pięknej miecznikównie. Zecer jednak zmienił imię Janasz na Janusz i odtąd Goldszmit podpisywał swoje utwory nazwiskiem Janusz Korczak. W 1905 r., zdecydował się na pracę w Szpitalu dla Dzieci im. Bersohnów i Baumanów. Otworzył także prywatną praktykę, w której często leczył ludzi ubogich za darmo.
W tym czasie zaczął też publikować swoje pierwsze książki – powieść społeczną Dziecko salonu (1904), Mośki, Joski, Srule (1909) i Józki, Jaśki, Franki (1910). W 1912 r. objął stanowisko dyrektora Domu Sierot dla dzieci żydowskich. Razem ze Stefanią Wilczyńską kierował domem sierot w nowo wybudowanym gmachu przy ul. Krochmalnej 92 (dziś Jaktorowska 6). W wychowaniu swoich podopiecznych stosował nowoczesne metody. Podkreślał niezależność dziecka, potrzebę poszanowania jego praw. Samorządy wychowanków imitowały świat dorosłych i przygotowywały małych ludzi do dorosłego życia.
Po I wojnie wrócił do Domu Sierot na Krochmalną. Mieszkał tam do 1932 r., kiedy to przeniósł się do mieszkania swojej siostry. Dom Sierot działał przy Krochmalnej do listopada 1940 roku. Po utworzeniu getta dzieci oraz wychowawcy zostali przeniesieni do budynku Państwowej Szkoły Handlowej im. J. i M. Roeslerów przy Chłodnej 33. W październiku 1941 r. Dom Sierot przeprowadził się na Sienną 16, skąd na początku sierpnia 1942 r. (5 lub 6 sierpnia) dzieci i wychowawcy zostali wyprowadzeni na Umschlagplatz i wywiezieni do obozu zagłady Treblinka II.
Opublikował powieści dla dzieci, m.in. Król Maciuś Pierwszy (1920), Król Maciuś na wyspie bezludnej (1922), Bankructwo małego Dżeka (1924), Kiedy znów będę mały (1925). W książce Jak kochać dziecko (1918) zawarł swoje pedagogiczne idee. W latach 1935–1936 i 1938–1939 prowadził także audycje radiowe – Gadaninki starego doktora. Od 1926 r. Korczak wydawał pismo w języku polskim dla dzieci, które przygotowywały same dzieci – "Mały Przegląd".
Na wystawie stałej historię Janusza Korczaka poznacie w dwóch galeriach: Na Żydowskiej ulicy i Zagłada.
Poznaj Alinę Szapocznikow >>
Szapocznikow Alina (16.05.1926 Kalisz – 02.03.1973 Praz Coûtant/Passy) – rzeźbiarka.
Szapocznikow urodziła się w rodzinie lekarskiej w Kaliszu. W czasie wojny trafiła do getta w Pabianicach, a w maju 1942 r. razem z matką i bratem została przewieziona do łódzkiego getta. Mieszkała tam przy ul. Zgierskiej. W 1943 r. Niemcy wywieźli ją do obozu Auschwitz-Birkenau, potem trafiła do Bergen-Belsen i Theresienstadt.
Po wyzwoleniu w 1945 r. zamieszkała w Pradze, gdzie rozpoczęła praktyki w pracowni rzeźbiarza Otokara Velimskiego oraz studia w Wyższej Szkole Artystyczno-Przemysłowej w Pradze. W latach 1948–1950 dzięki stypendium studiowała w École Nationale Supérieure des Beaux-Arts. Z powodu choroby musiała jednak wrócić w 1951 r. do Polski.
Początkowo tworzyła w narzuconym stylu socrealistycznym. Brała udział w tworzeniu dekoracji do nowych budynków w Warszawie, m.in. na terenie Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej (MDM) czy Starego Miasta. Uczestniczyła też w konkursach na pomniki (m.in. F. Chopina (z O. Hansenem), J. Słowackiego) oraz w wystawach zbiorowych. Od połowy lat 50. XX w., w czasie odwilży, porzuciła konwencję realistyczną, czego pierwszymi przykładami były rzeźby Ekshumowany i Pomnik dla spalonego miasta. Zaczęła eksperymentować z barwą, tworzywem i formą. Jej postaci były zniekształcone, poszczególne części ciała były multiplikowane, bądź umieszczane w innych miejscach. Rzeźby były pełne ekspresji i tragizmu. Dzieła Szapocznikow odzwierciedlały jej własne przeżycia – z jednej strony bolesne wspomnienia czasów wojny i Zagłady, z drugiej strony – zmagania z chorobą nowotworową. Tworzyła też ceramikę oraz grafiki.
W 1963 r. wyjechała na stałe do Francji. Związała się tam z kręgiem twórców Nouveau Réalisme. W 1965 r. zdobyła nagrodę Fundacji Copleya za kompozycję Goldfinger. Szapocznikow zmagając się z postępującą chorobą próbowała przełożyć swoją walkę na język sztuki. W rzeźbach wykorzystywała odlewy fragmentów własnego ciała. Łączyła je jak np. w Portrecie zwielokrotnionym czy w Bukiecie II. Pozostawiała jedynie niekompletne fragmenty odlewów jak w Popiersiu bez głowy. Oprócz odlewów w brązie i poliuretanie Szapocznikow stosowała poliestrową plazmatyczną materię, w której zatapiała należące do siebie przedmioty jak np. fotografie, bieliznę, strzępy okrwawionych opatrunków (Pogrzeb Aliny (1970), Łza, Pamiątka (1971)).
Szapocznikow zmarła w sanatorium Praz-Coûtant w Passy (Haute-Savoie). W 1998 i 1999 r. zorganizowano w Polsce pierwszą wystawę retrospektywną jej twórczości. Zaś na przełomie 2012 i 2013 r. wystawę ponad 100 jej rzeźb i rysunków można było obejrzeć w Museum of Modern Art w Nowym Jorku.
Poznaj Bolesława Leśmiana >>
