81 lat temu powstał Komitet Pomocy Żydom
27 września 1942 roku w okupowanej Warszawie powstał Komitet Pomocy Żydom – pierwsza tego typu ogólnopolska organizacja, która zapoczątkowała historię powołanej kilka miesięcy później Rady Pomocy Żydom "Żegota". Z okazji 81. rocznicy powstania Komitetu przybliżamy historię tej tajnej organizacji i ludzi ją tworzących.
"Zofia Kossak była niesłychanie nieostrożna. Wierzyła ludziom", wspomina w wywiadzie dla Muzeum POLIN Janusz Jabłoński, który jako 16-latek w czasie okupacji niemieckiej współpracował w konspiracji z Kossak. To ona, pisarka i działaczka społeczna z katolickiej organizacji Front Odrodzenia Polski, wraz z Wandą Krahelską-Filipowiczową, działaczką Stronnictwa Demokratycznego, a dawniej członkinią legendarnej Organizacji Bojowej Polskiej Partii Socjalistycznej, założyły konspiracyjny Komitet Pomocy Żydom.
Organizacja została powołana za zgodą i pod opieką Delegatury Rządu RP na Kraj, pod kryptonimem "Konrad Żegota" – prawdopodobnie od imienia jednego z konspiratorów z III części "Dziadów" Adama Mickiewicza. Komitet, prowadzony przez niewielkie grono działaczy, zmagał się z problemami finansowymi oraz organizacyjnymi. Wkrótce podjęto starania o utworzenie nowej organizacji – stałej, silnej, wyposażonej w odpowiednie środki i opartej na szerokiej reprezentacji społecznej. Stało się to w grudniu, kiedy powołano Radę Pomocy Żydom "Żegota".
Kluczowym wydarzeniem dla powstania Komitetu było wydanie odezwy "Protest!", autorstwa Zofii Kossak, rozkolportowanej na ulicach Warszawy 11 sierpnia 1942 roku. Odezwa była odpowiedzią na prowadzone przez Niemców masowe wywózki Żydów z getta warszawskiego do ośrodka zagłady w Treblince.
"Odezwa Zofii Kossak to tekst założycielski dla polskiego myślenia o ratowaniu Żydów", zauważa Tomasz Żukowski, badacz problemów dyskursu publicznego w Polsce. "Trwa wokół niego spór. Jan Błoński dziwił się, że był to dokument »bardzo prożydowski [...] i zarazem… jaskrawie antysemicki«".
