Wystawy
7.03–15.09.2025

"1945. Nie koniec, nie początek"

W związku z 80. rocznicą zakończenia II wojny światowej prezentujemy wystawę o polskich Żydach i Żydówkach ocalałych z Zagłady i ich powojennym doświadczeniu. To opowieść o ludziach, którzy na zgliszczach starego świata próbowali zbudować swoje życie na nowo. Było ich już niewielu, dziewięćdziesiąt procent polskiej społeczności żydowskiej zginęło. Pozbawieni niemal wszystkiego – bliskich, wspólnoty, domu, stawali przed dramatycznym wyborem: zostać czy wyjechać? Na wystawie "1945. Nie koniec, nie początek" oglądamy powojenną rzeczywistość ich oczami.

Koniec czy początek?

W powszechnej świadomości II wojna światowa skończyła się w 1945 roku. Choć powinien być to czas euforii, dla Żydów i Żydówek zmagających się ze stratą oraz osamotnieniem to przede wszystkim moment podejmowania decyzji – co dalej?

Indywidualne historie

O dylematach i życiowych drogach ocalałych opowiadamy na wystawie, śledząc losy 14 bohaterów i bohaterek. W indywidualnych biografiach odnajdujemy strategie radzenia sobie w nowej rzeczywistości: powroty, emigrację, próby odbudowy społeczności żydowskiej, aktywizm polityczny, życie w ukryciu. Dowiadujemy się m.in.: jak potoczyło się życie kilkuletniej Dory Zoberman, która straciła najbliższych jeszcze przed końcem wojny; jak poradził sobie kilkunastoletni Pinchas Bursztyn znaleziony po wyzwoleniu Auschwitz wśród zmarłych w dole z wapnem, jak wyglądała podróż do kraju z ZSRR rodziny Pertmanów.

Kto otworzy mi drzwi?

Jak czuli się ludzie powracający po traumatycznych doświadczeniach do swych miejscowości, by odkryć, że ich domy zostały już dawno zajęte, rzeczy zabrane, ślady po społeczności zatarte? W bruku ulicznym rozpoznawali macewy – żydowskie kamienie nagrobne, a w przedmiotach codziennego użytku przerobione fragmenty zwojów Tory. Przez polskich sąsiadów Żydzi i Żydówki witani byli z niechętną obojętnością, wrogością, często z agresją. Mimo wszystko zostawali. Wierzyli, że ich przyszłość w Polsce nie jest przesądzona i z determinacją podejmowali próby odbudowy swojej społeczności.

Na wystawie "1945. Nie koniec, nie początek" poznajemy również losy osób, które wyjechały. Taką decyzję podjęła zdecydowana większość. W latach 1944–1946 Polskę opuściło ponad 200 tysięcy Żydów i Żydówek. Nie chcieli żyć na cmentarzu, nie wytrzymali poczucia osamotnienia oraz wiszącego w powietrzu niebezpieczeństwa związanego z wszechobecnym po wojnie antysemityzmem.

Świadectwa historyczne i sztuka współczesna

Trudną prawdę o rzeczywistości ocalałych po 1945 roku obrazuje ikonografia: zdjęcia, dokumenty, listy, ulotki – we wszystkich językach, którymi po wojnie posługiwała się polska społeczność żydowska (polskim, jidysz, hebrajskim, angielskim, rosyjskim), a także poruszające osobiste pamiątki.

Otwarta, horyzontalna aranżacja ekspozycji sprzyja skupieniu i pozwala wydobyć z prezentowanych materiałów to, czego jej bohaterowie i bohaterki doświadczali na co dzień – świadomość pustki, niepewności, zagrożenia.

Istotnym uzupełnieniem narracji historycznej oraz formą dialogu ze współczesnością na wystawie "1945. Nie koniec, nie początek" są dzieła Marka Cecuły, Alicji Bielawskiej, Zuzanny Hertzberg, Włodzimierza Zakrzewskiego, Marii Ka, Wiktora Freifelda. Artyści i artystki wykorzystują różnorodne środki wyrazu, takie jak ceramika, tkanina, śpiew, dźwięk. Większość prezentowanych prac powstała specjalnie na potrzeby ekspozycji.

Inna perspektywa

Na wystawie mierzymy się z tym, co do tej pory pozostawało przemilczane, na marginesie wielkich narracji – z żydowską perspektywą końca wojny. To nieopowiedziana dotąd historia, ukazana przez pryzmat indywidualnych losów.

Wsłuchajmy się w ten głos, a może znajdziemy się bliżej odpowiedzi na pytania: co by się zmieniło, gdyby wyemigrowali wszyscy? Jak dziś wyglądałaby Polska, gdyby Żydzi zostali?

Z uwagi na podejmowany temat wystawę rekomendujemy dla osób powyżej 14. roku życia.

 

  • Autorka i autor koncepcji wystawy: Anna Bikont, Kamil Kijek
  • Kuratorki wystawy: Zuzanna Schnepf-Kołacz, Zuzanna Benesz-Goldfinger, Justyna Majewska
  • Kuratorki organizacyjne: Anna Rechentiuk-Tyszka, Kinga Lewandowska-Doleszczak
  • Współpraca kuratorska: Dominika Dragan-Alcantara, Kamila Pściuk-Glazer
  • Projekt wystawy: SENNA Kolektyw (Piotr Jakoweńko, Agata Korba, Sebastian Kucharuk, Natalia Romik)
  • Instalacje artystyczne: Alicja Bielawska, Marek Cecuła, Aleksander Golor-Baszun, Wiktor Freifeld, Zuzanna Hertzberg, Maria Ka, Michał Kupicz, Miłosz Pękala, Roni Schlesinger, Beata Wietrzyńska / In Weave, Włodzimierz Zakrzewski
  • Realizacja wystawy: Ekspos Sp. z o.o.
  • Reżyseria światła: Karolina Gębska
  • Infografiki i mapy: Anna Światłowska, Paweł Weszpiński
  • Multimedia: Eidotech, Kijek&Adamski, Vision House Productions, Well of Art
  • Przeglądarki manualne: Katarzyna Błahuta
  • Kierowniczka Działu Wystaw: Joanna Fikus
  • Inwentaryzatorki: Aneta Jasionek (POLIN), Anna Ekielska (ŻIH/JHI)
  • Konserwatorzy: Marta Stawińska (POLIN), Maciej Stasiewicz (ŻIH/JHI), Violetta Bachur (ŻIH/JHI)
  • Redakcja i korekta tekstów polskich: Joanna Cieślik, Helena Łuczywo, Marta Markowska
  • Tłumaczenie: Zofia Sochańska, Dominika Gajewska, Aleksandra Jakubczak-Gabay, Aleksandra Król, Matan Shefi
  • Redakcja tekstów angielskich: Lacrosse Language Solutions Sp. z o.o
  • Promocja wystawy: Marta Dziewulska, Olga Kaliszewska, Katarzyna Miętus, Julia Sienkiewicz
  • Projekt plakatu wystawy i publikacji towarzyszącej: Frycz i Wicha
  • Koordynatorka programu towarzyszącego: Marta Sarnowska
  • Konsultacje: Monika Adamczyk-Garbowska, Natalia Aleksiun, Natalia Andrzejewska, Dan Barbur, Łukasz Bertram, Krzysztof Bielawski, Katarzyna Bojarska, Jan Borowicz, Elisabeth Brami-Proweller, Anna Cichopek-Gajraj, Helena Datner, Aneta Dmochowska, Jarosław Dulewicz, David Engel, Barbara Engelking, Marta Frączkiewicz, Alison Gingeras, Jan Tomasz Gross, Atina Grossmann, Mikołaj Grynberg, Stefanie Halpern, Agnieszka Haska, Elżbieta Janicka, Agnieszka Kajczyk, Przemysław Kaniecki, Audrey Kichelewski, Barbara Kirshenblatt-Gimblett, Adam Kopciowski, Ewa Koźmińska-Frejlak, Joanna Król-Komła, Łukasz Krzyżanowski, Marcin Kula, Julian Kwiek, Joanna Nalewajko-Kulikov, Larisa Lempertienė, Jacek Nowakowski, Piotr Osęka, Andrzej Paczkowski, Karolina Panz, Krzysztof Persak, Katarzyna Person, Renata Piątkowska, Marta Prochwicz, Agnieszka Reszka, Natalia Romik, Magdalena Semczyszyn, Matan Shefi, Marcos Silber, Alina Skibińska, Magdalena Smoczyńska, Suzy Snyder, Dariusz Stola, Karolina Szymaniak, Joanna Tokarska-Bakir, Michał Trębacz, Bret Werb, Ewa Wiatr, Milena Wicepolska, Magdalena Wójcik, Maciej Wzorek, Marcin Zaremba

Organizatorem wystawy "1945. Nie koniec, nie początek" jest Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, we współpracy ze Stowarzyszeniem Żydowski Instytut Historyczny w Polsce oraz Żydowskim Instytutem Historycznym im. Emanuela Ringelbluma.

Logotypy organizatorów i partnerów wystawy 1945. Nie koniec, nie początek.