"I warsztaty badaczy i badaczek Zagłady na wczesnym i średnim etapie kariery naukowej", grudzień 2024

Partnerzy:

• Fundacja Zapomniane,
• Muzeum POLIN.

W dniach 5–6 grudnia 2024 roku w naszym muzeum odbyły się "I warsztaty badaczy i badaczek Zagłady na wczesnym i średnim etapie kariery naukowej". Warsztaty to oddolny pomysł, zrodzony z potrzeby stworzenia platformy do dyskusji, wymiany doświadczeń badawczych, pomysłów oraz dzielenia się postępami w pracy naukowej, a także dążenia do integracji osób z różnych ośrodków i środowisk badawczych.

Pierwsze warsztaty zgromadziły blisko 60 polskich badaczek i badaczy na podobnym etapie kariery. W ramach powstającej sieci planowane są prezentacje badań i projektów naukowych – bez względu na ich zakres (od artykułu czy opracowania źródłowego, po książki czy projekty zbiorowe), warsztaty metodologiczne oraz dyskusje o sposobach prowadzenia badań.

Realizacja warsztatów była możliwa dzięki wsparciu Fundacji Zapomniane.

Wydarzenie jest częścią projektu "MultiMemo", realizowanego przez Fundację Zapomniane wspólnie z partnerami z Polski i innych krajów europejskich, dzięki wsparciu Unii Europejskiej w ramach programu CERV: Citizens, Rights and Values.

"Between Experience and Memory: Refuge and Asylum in Polish-Jewish History,Politics, and Culture", wrzesień 2023

Organizatorzy:

• Uniwersytet w Hajfie
• Universytet Jagielloński

Podczas warsztatów "Between Experience and Memory: Refuge and Asylum in Polish-Jewish History, Politics, and Culture" badacze przeanalizują doświadczenie uchodźstwa i azylu, a także zbadają pamięć o tego typu przeżyciach i ich wpływie na nowoczesną historię polskich Żydów, a w szczególności zjawiska polityczne i kulturę. Uzupełniając dyskusję dotyczącą tematu uchodźstwa o analizę doświadczenia azylu postarają się zakwestionować dotychczasowe narracje i odejść od dotychczasowego badania przede wszystkim prześladowań i wiktymizacji, w kierunku bardziej holistycznych badań nad zjawiskiem przesiedlenia.

Z powodu pandemii COVID-19 warsztaty zaplanowane na rok 2020 zostały zorganizowane w 2021 roku.

"Affective Encounters: Jewish Objects and Emotions in Poland and East-Central Europe after the Holocaust"

Organizatorzy:

• Instytut Historii i Kultury Żydowskiej im. Szymona Dubnova w Lipsku
• Uniwersytet Lipski
• Instytut Badań Literackich PAN.

Uczestnicy warsztatów badali "drugie życie" żydowskich przedmiotów w Polsce i w Europie Środkowo-Wschodniej od 1945 roku. Skupili się na temacie wzajemnej relacji pomiędzy materialnym i ludzkim światem oraz zbadali zakres generowania emocjonalnej i afektywnej siły oraz jej oddziaływania na jednostki i społeczeństwa.

Badacze reprezentujący różne dziedziny i kuratorzy z Muzeum POLIN zajęli się losem i ewolucją prywatnej i komunalnej własności, przedmiotów codziennego użytku, sakralnych pozostałości, artefaktów i obiektów upamiętniających, jak również ich literackimi reprezentacjami i muzealizacją. Dzięki analizie emocjonalnych i afektywnych aspektów powojennych żydowskich rzeczy i prześledzeniu ich zmieniających się znaczeń, percepcji i statusu symbolicznego, warsztaty te oferowały wyjątkową przestrzeń do przemyślenia materiału, kulturalnych i psychologicznych następstw Holocaustu.

"Representations of Polish Rescuers of Jews in a Comparative Perspective: Lessons from the Holocaust for Contemporary Europe"

Organizatorzy:

• University College London
• Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie.

Mając na uwadze rosnące wśród naukowców i publiczności zainteresowanie osobami ratującymi Żydów podczas Zagłady, a zarazem coraz liczniejsze przypadki nadużywania historii i wizerunku ratujących w kulturze politycznej, publicznej polityce pamięci i historiografii, podczas tego warsztatu badacze przyjrzeli się temu, jak historia Polaków ratujących Żydów podczas Zagłady była przedstawiana w nauczaniu historii w państwowych placówkach edukacyjnych oraz w treściach niezależnych, nienastawionych na zysk, programów edukacyjnych w muzeach od 1990 roku do czasów współczesnych.

Uczestnicy warsztatów  porównali przedstawianie ratowników w postkomunistycznej Polsce i innych krajach europejskich (a także w Izraelu), aby zidentyfikować światowe i lokalne (narodowe) trendy oraz podobieństwa i różnice motywów przewodnich i strategii prezentowania ratowników w różnych kontekstach politycznych, kulturowych i historycznych. Warsztat był pomyślany jako sposób na wytworzenie wspólnoty intelektualnej badaczy, edukatorów i kuratorów zaangażowanych w przerzucanie mostów między współczesnymi badaniami nad ratownictwem Żydów a edukacją historyczną na ten temat.

"After the Void: New Perspectives on the Shtetl in the Postwar Polish-Belarusian-Ukrainian Borderlands"

Organizatorzy:

• Institute for Advanced Study Berlin
• Humboldt University Berlin
• Centre for Anthropological Research on Museums and Heritage.

Najznamienitsi eksperci i młodzi badacze żydowskiej historii i pamięci w regionie zebrali się na warsztatach, których celem było zaprezentowanie pierwszych, wstępnych wyników nowatorskich prac badawczych w tej dziedzinie. Podczas spotkań poruszono najistotniejsze kwestie metodologiczne dotyczące wyzwań w badaniu żydowskiej nieobecności (oraz obecności) na pozagładowych i postradzieckich obszarach wiejskich.

"Hidden in Plain Sight: Yiddish in the Socialist Bloc, 1941/44-1991"

Organizatorzy:

• Columbia University
• Uniwersytet Wrocławski
• Wolny Uniwersytet w Berlinie
• Uniwersytet w Jenie.

Historia i rola języka jidysz w krajach bloku komunistycznego po wojnie została zbadana fragmentarycznie i wciąż czeka na wszechstronny opis. Łzawa wizja powojennych losów języka żydowskiego, a w szczególności jidysz "za żelazną kurtyną", przez długi czas usprawiedliwiała to zaniedbanie. Podczas gdy Hitler zabił czytelników, a Stalin – pisarzy, reszta nielicznych użytkowników jidysz, którzy przeżyli w Europie wschodniej lub ZSRR i zdecydowali się tam pozostać, musiała z czasem asymilować się do rosyjskiego, polskiego lub innych języków dominujących, które funkcjonowały w ich środowisku. Tak przedstawiano tę historię, jednakże przeprowadzane ostatnio ważne badania zaczęły wypełniać wspomnianą lukę.

Niniejsze warsztaty miały na celu zgromadzenie badaczy-jidyszystów w celu zainicjowania dyskusji o kulturze jidysz – jej sieci znaczeń i ekspresji – oraz symbolicznej, rytualnej, kulturowej i politycznej roli mame-łoszn w krajach komunistycznych od drugiej wojny światowej do rozpadu bloku komunistycznego.

"Building Culture and Community: Jewish Architecture and Urbanism in Poland"

Organizatorzy:

• Bard College, Annandale-on-Hudson, Nowy Jork
• Hebrajski Uniwersytet w Jerozolimie
• Uniwersytet Michigan
• Uniwersytet Wrocławski

Warsztat był poświęcony zagadnieniu kształtowania tożsamości polskich Żydów oraz refleksji nad jej budowaniem w kontekście tworzenia krajobrazu kulturowego. Wśród kluczowych problemów znalazły się pytania dotyczące rodzajów budownictwa i wzorców osadniczych tworzonych przez Żydów na ziemiach polskich, w różnych okresach historycznych.

Uczestnicy warsztatu badali, w jaki sposób Żydzi potwierdzali swoją obecność w przestrzeni geograficznej, społecznej, politycznej i kulturowej poprzez architekturę, oraz co architektura może powiedzieć nam o relacjach Żydów z nie-Żydami.

Zastanawiali się również nad tym, w jaki sposób żydowski charakter przestrzeni odzwierciedlany jest w różnych tekstach oraz, jakimi środkami muzeum, a także praktyki związane z kulturą pamięci reagują na zmianę tych procesów wynikającą z tragedii Zagłady.

Dzięki użyciu rozmaitej optyki (historycznej, literaturoznawczej, historii sztuki i antropologii) oraz skal obserwacji i pojęć (od poziomu mikrostruktur poprzez sąsiedztwo aż do sztetla i obszaru miasta) uczestnicy warsztatu pochylili się nad zagadnieniem: jak i przez kogo żydowska architektura była tworzona, wykorzystywana, przedstawiana i zapamiętana.

"The Jewish Inn: From Architecture to Phantasm"

Organizatorzy:

• Uniwersytet Chicagowski
• Instytut Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego.

Dyskusje podczas warsztatu skoncentrowały się na rozpatrywaniu ‘żydowskiej karczmy’ jako swego rodzaju "instytucji" kulturalnej, jej wymiarów w przeszłości i teraźniejszości. Uczestnicy warsztatów zastanowili się nad typologią i materialnym obliczem karczmy jako wzorca architektury wernakularnej. Podjęli też temat wizerunku żydowskiej tawerny w literaturze i innych obszarach sztuki, zwracając szczególną uwagę na warstwy związane z interakcją społeczną (karczma jako miejsce spotkań różnych grup etnicznych i religijnych, przestrzeń działalności politycznej i/lub nielegalnej).

Refleksja obejmowała także problem transmisji wzorców muzyki i kulinariów do przestrzeni społecznej. Uczestnicy zastanowili się, w jaki sposób fantazmatyczna, powojenna nieobecność żydowskiej gospody zmieniła się diametralnie, objawiając współcześnie swój kulturowy i społeczny byt. Badali również, dlaczego i w jaki sposób karczma żydowska stała się obecnie jednym z emblematów żywotności żydowskiej kultury.

"The Activities of ‘the Joint’ in Poland and Neighboring Countries 1945-1989: Reality and Perceptions"

Organizatorzy:

• JDC Archiwum
• JDC Polska
• Wydział Studiów Hebrajskich i Żydowskich Uniwersytetu Nowojorskiego im. J. H. Skirballa
• Instytut Studiów Izraelskich i Żydowskich na Uniwersytecie Columbia.

Warsztaty były poświęcone pracy JOINT-u (American Joint Distribution Committee ) w Europie Środkowo-wschodniej w czasach socjalizmu. JOINT był najważniejszą organizacją dobroczynną wspierającą życie żydowskie w różnych krajach tego regionu. W okresie stalinizmu propaganda rażąco zniekształcała obraz pracy JOINT-u i opisywała go jako organizację szpiegowską. Ostatecznie jego działalność została zakazana w krajach socjalistycznych, choć później ją wznowiono.

JOINT wyłożył fundusze na stworzenie wielu żydowskich instytucji społecznych, kulturalnych i młodzieżowych. W czasach politycznych wstrząsów, takich jak wydarzenia w 1956 na Węgrzech, a także w 1968 w Polsce i Czechosłowacji, JOINT również pomagał tym, którzy chcieli opuścić kraje za Żelazną Kurtyną.

Podczas warsztatu grupa międzynarodowych badaczy analizowała rolę, wkład JOINT-u w kontynuowaniu żydowskiego życia w Europie Środkowo-wschodniej oraz jak był on w stanie pokonywać polityczne ograniczenia w regionie tak, aby zapewnić pomoc żydowskiej społeczności. Debatowali również nad pytaniem, jak powinniśmy dziś rozumieć ataki komunistycznej propagandy na JOINT.

"Representations of Jewish-Slavic Relations in Museums and Internet Databases"

Organizatorzy:

• Centrum "Sefer" w Moskwie
• Instytut Studiów Słowańskich Rosyjskiej Akademii Nauk
• Zespół Studiów Słowiańskich i Środkowoeuropejskich Komitetu Nauk Historycznych PAN.

Warsztat był poświęcony dyskusjom nad wypracowaniem standardów konstruowania wystaw i zbiorów muzealnych oraz internetowych baz danych w muzeach w zakresie stosunków żydowsko-słowiańskich. Społecznie newralgiczny temat relacji międzygrupowych, rozpatrywany zarówno w zakresie złych, jak i dobrych stron tych kontaktów oraz dyfuzji kultury, idei i rytuałów, był kanwą do dyskusji o formach wystawienniczych i łączeniu ich z elektronicznym systemem wspomagania muzealnej edukacji.

Badacze z Rosji, USA, Polski, Litwy, Łotwy i Czech podjęli próbę refleksji nad zagadnieniem kompatybilności tych dwóch form muzealnego przekazu. W czasie warsztatu prezentowane były (po części wirtualnie) koncepcje wystaw różnych muzeów opowiadających dzieje Żydów na świecie, oraz systemy elektronicznych baz danych jakie wykorzystywane są przez Muzea w Rosji, Polsce i Czechach.

"Deported, exiled, saved. History and memory of Polish Jews in the Soviet Union (1940-1959)"

Organizatorzy / Sponsorzy:

• Europejski Uniwersytet Viadrina
• Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma
• Deutsch-Polnische Wissenschaftsstiftung
• Die Zeit Stiftung
• Szloma-Albam Stiftung

Celem warsztatów była prezentacja i historyczna analiza doświadczeń Żydów polskich w Związku Radzieckim podczas II wojny światowej. Historia polskich Żydów zesłanych w głąb Rosji, która jest mało do tej pory zbadaną częścią ich wojennych doświadczeń, powinna zostać włączona w ogólny obszar rozważań nad Shoah.

Podczas warsztatów uczestnicy przeanalizowali istniejące na ten temat piśmiennictwo i dodali nową wartość do badań żydowskiego życia w ZSRR. To szczególne żydowskie doświadczenie powinno być uznane za część polskiej i europejskiej historii. Takie podejście było punktem wyjścia dla historycznej analizy nie tylko Zagłady i jej następstw, ale również złożonej historii Żydów wschodnioeuropejskich w XX wieku.

Uczestnikami warsztatów byli zarówno młodzi naukowcy jak doświadczeni profesorowie z Polski, Federacji Rosyjskiej, Stanów Zjednoczonych, Izraela i Niemiec, którzy prowadzili badania na ten temat.

"R. Kalonymos Shapira: New Directions in Scholarship"

Organizatorzy:

• Uniwersytet Emory
• Zefat Academic College
• Herzog College.

Tematem warsztatów była działalność rabina Kelmana Szapiry, który w dwudziestoleciu międzywojennym prowadził jedną z największych szkół talmudycznych w Warszawie i był autorem wielu ważnych pism na temat chasydyzmu. Uczestnikami projektu byli znani historycy, antropolodzy i religioznawcy z Polski, Kany, USA i Izraela. Celem warsztatów była ponowna analiza pism rabina z czasów wojny w kontekście jego publikacji na temat edukacji dzieci, kontrolowania emocji i społecznych wyzwań dotyczących Żydów w przedwojennej Polsce.

"Victims of the Holocaust and Nazi Crimes: New Resources for Polish and East European Scholars"

Organizatorzy:

• Instytut Pamięci Narodowej (IPN)
• The International Tracing Service (ITS)
• United States Holocaust Memorial Museum’s Jack, Joseph and Morton Mandel Center for Advanced Holocaust Studies (USHMM).

Warsztat był kontynuacją seminarium Seminar on the International Tracing Service Digital Archive for Polish Scholars zorganizowanego w 2016 roku. W ramach warsztatu naukowcy z Polski i Europy Wschodniej pracowali na bazach ITS i IPN, oraz bazach genealogicznych udostępnianych w Centrum Informacyjnym Muzeum POLIN, dotyczących II wojny światowej.

"‘Space’ as a category in the research of the history of the Jews in Poland (16th–19th centuries)"

Organizatorzy:

• Niemiecki Instytut Historyczny w Warszawie
• Instytut Historii im. Tadeusza Mateuffla, PAN.

Celem projektu było ukazanie jak kategoria ‘przestrzeni’ opisana przez francuskiego socjologa i filozofa, Henri Lefebre’a może być używana w badaniach historii Żydów od XVI do początków wieku XIX. W nawiązaniu do jego teorii program warsztatów był podzielony na trzy części: reprezentacje przestrzeni (prawa, architektura), praktyki przestrzenne ( życie codzienne, wytwarzanie przestrzeni) oraz przestrzeń reprezentacji ( przedstawienia, system symboliczny).

"The Heritage and Legacy of Ludwik Lejzer Zamenhof: Between Judaism and Esperanto"

Organizatorzy:

• Uniwersytet w Amsterdamie
• Uniwersytet w Turynie
• Uniwersytet Humboldtów w Berlinie.

Tematem projektu była działalność Ludwika Lejzera Zamenhofa, twórcy języka esperanto. Uczestnicy warsztatów zastanowili się, jak duży wpływ na powstanie tego języka miała tradycja żydowska. Badacze esperanto, jidyszkait i judaizmu analizowali spuściznę Zamenhofa w trzech blokach tematycznych: lingwistyki, filozofii i kultury.

"The 5th Polish-Israeli Young Scholars Workshop on the History and Culture of Polish Jews"

Organizatorzy:

• Instytut Historii Żydów Polskich i Stosunków Polsko-Izraelskich, Uniwersytet w Tel Avivie
• Instytut Judaistyki, Uniwersytet Jagielloński
• Kierunek Judaistyka, Uniwersytet Wrocławski
• Katedra Marcella i Marii ‘Historia i kultura Żydów polskich’, Bar Ilan University.

Warsztaty dla młodych naukowców były poświęcone historii i kulturze Żydów polskich. Podzielono je na kilka paneli tematycznych: "Wiek XIX", "Międzywojnie / II Rzeczpospolita", "Holokaust’, "Życie getta", "Literatura jidysz", "Literatura hebrajska", "Pamięć, Holokaust, Sztuka".

Uczestnikami projektu byli doktoranci z Polski, Izraela, Niemiec, USA i Rosji. Znamienici profesorowie z Polski i Izraela wzięli udział w warsztatach jako mentorzy. Różnorodność tematyczna prezentowanych badań była przyczynkiem do niezwykle interesującej dyskusji i owocnej wymiany myśli. Projekt dawał młodym naukowcom wyjątkową możliwość uzyskania oceny ich pracy naukowej nie tylko przez kolegów – doktorantów z ośrodków akademickich z całego świata, ale także przez doświadczonych profesorów, zajmujących się studiami żydowskimi od wielu lat.

"Awkward Objects of Genocide: The Holocaust and Vernacular Arts in and Beyond Polish Museums"

Organizatorzy:

• Uniwersytet Concordia
• Ośrodek Badań nad Kulturami Pamięci, Uniwersytet Jagielloński
• Uniwersytet w Bremen.

Przyczynkiem do dyskusji podczas warsztatów naukowych były wyniki kwerendy i badań przeprowadzonych w pierwszym stadium projektu "Awkward Objects of Genocide. Vernacular Art on the Holocaust and Ethnographic Museums", który jest częścią większego, międzynarodowego programu: "Transmitting Contentious Cultural Heritages with the Arts: From Intervention to Co- Production", Horizon 2020 program - Reflective Societies.

Celem projektu jest próba zmiany statusu "ludowej sztuki o Holokauście" w kolekcjach muzeów etnograficznych i umieszczenie jej w szerszym dyskursie dotyczącym "sztuki Holokaustu". Warsztaty umożliwiły analizę interdyscyplinarnego statusu tego rodzaju zbiorów należących do polskich instytucji, sposobu ich kategoryzowania, przedstawiania i interpretowania. W dyskusji brali udział naukowcy reprezentujący różne dyscypliny naukowe (historycy, sztuki, etnografowie, literaturoznawcy, kulturoznawcy) oraz kuratorzy i artyści. Spotkanie specjalistów z wielu, odmiennych dziedzin prowadziło do ożywionej dyskusji i pomogło "wykroczyć" poza dotychczasowe sposoby widzenia i interpretowania dzieł sztuki naiwnej.

"Seminar on the International Tracing Service Digital Archive for Polish Scholars"

Organizatorzy:

• Instytut Pamięci Narodowej
• United States Holocaust Memorial Museum.

Warsztaty miały na celu zaznajomienie polskich naukowców oraz pracowników instytucji kultury zajmujących się na co dzień tematem II wojny światowej z zasobami Archiwum Międzynarodowej Służby Poszukiwawczej w Bad Arolsen. Cel ten został zrealizowany dzięki intensywnemu, trwającemu 5 dni programowi. 18 uczestników warsztatów z ośrodków akademickich oraz różnych instytucji kultury w Polsce wzięło udział w 29 godzinach warsztatów, wykładów i prezentacji dot. funkcjonowania archiwum Międzynarodowej Służby Poszukiwawczej w Bad Arolsen.

"A Present Past: Modern Representations of Polish-Jewish Everyday Coexistence in Word and Image"

Organizatorzy:

• Uniwersytet w Hajfie
• Zakład Studiów Żydowskich, Uniwersytet Wrocławski.

W warsztatach brali udział doświadczeni profesorowie i młodzi, początkujący naukowcy, specjalizujący się w polsko-żydowskiej historii, sztuce i literaturze, pochodzący z Izraela, Polski, Anglii i Litwy. Różnorodność dziedzin sprzyjała ożywionej dyskusji i międzykulturowej wymianie doświadczeń. Mottem projektu było sformułowanie "a present past" (teraźniejsza przeszłość, przeszłość obecna teraz). Podczas warsztatów zastanawiano się, jak różne pokolenia historyków, pisarzy, artystów pamiętały i prezentowały polsko- żydowską koegzystencję, a także jak ukazywały swoim odbiorcom jej złożoność. Ważną częścią projektu była analiza wystawy stałej Muzeum POLIN pod kątem tropów pamięci kulturowej i kuratorskich sposobów obrazowania "wspólnego życia", które przybierają formę dialogu między teraźniejszością a przeszłością.

"Migration and Citizenship: Jewish Migration within and from Eastern Europe, 1815-2015"

Organizatorzy:

• Leonid Nevzlin Research Center for Russian and East European Jewry, Uniwersytet Hebrajski
• Stephen Roth Institute for the Study of Contemporary Antisemitism and Racism, Uniwersytet w Tel Awiwie.

Podczas warsztatów badacze z międzynarodowych ośrodków zaprezentowali ostatnie badania z zakresu migracji Żydów od XIX wieku do 2015 roku.