Rocznica śmierci Emanuela Ringelbluma
Emanuel Ringelblum (pseud. Edzio, Menachem) urodził się w 1900 roku w Buczaczu. Był polskim historykiem i pedagogiem pochodzenia żydowskiego, działaczem Poalej Syjon – Lewicy, współtwórcą Żydowskiej Samopomocy Społecznej i organizatorem Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego. Zginął w Warszawie w 1944 roku.
Od 1912 roku mieszkał razem z rodziną w Nowym Sączu, gdzie w 1920 roku zdał maturę w gimnazjum państwowym. Następnie w 1927 roku ukończył studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego, tam również uzyskał stopień doktora. W okresie międzywojennym działał w żydowskich organizacjach studenckich. W 1923 roku był współzałożycielem koła historyków żydowskich przy Żydowskim Domu Akademickim w Warszawie, które od 1928 roku kontynuowało działalność pod auspicjami warszawskiego oddziału JIWO. Skupiało samodzielnych historyków oraz studentów różnych dyscyplin humanistycznych. Zespół ten wydawał nieperiodyczne czasopismo naukowe "Junger Historiker" (jid., Młody Historyk), które Ringelblum współredagował. Był członkiem Sekcji Historycznej JIWO w Wilnie.
Uczestniczył w pracach Centrale Jidisze Szul Organizacje (jid., Centralna Żydowska Organizacja Szkolna, CISZO). Do 1938 roku pracował jako nauczyciel w gimnazjach żydowskich. Prowadził szeroką działalność społeczną, m.in. współpracował z Centralą Kas Bezprocentowych (zwaną Cekabe) oraz redagował czasopismo tej instytucji "Folkshilf". Zakres jego zainteresowań naukowych koncentrował się wokół historii Żydów polskich i relacji między Żydami a Polakami. Był autorem prac Żydzi w Warszawie od czasów najdawniejszych do ich wygnania w 1527 (rozprawa doktorska, Warszawa 1932), Żydzi w Powstaniu Kościuszkowskim (Warszawa 1938). Ukazywał w nich złożoność polskiej historii i czynników kształtujących wzajemną sympatię, ale także niechęć. Swojej pasji naukowej pozostał wierny do końca życia.
Często dawał się poznać jako społecznik. Pod koniec 1938 roku, kiedy wysiedlono z III Rzeszy Żydów – obywateli Polski i umieszczono ich w obozie koło Zbąszynia, z ramienia filii polskiej American Joint Distribution Committee (Joint) Ringelblum kierował pomocą dla uchodźców. Również po wybuchu wojny we wrześniu 1939 roku z ramienia Jointu kierował akcją pomocy społecznej. Po utworzeniu Żydowskiej Samopomocy Społecznej został kierownikiem jej sektora społecznego. Miał możliwość wyjechania z okupowanej Warszawy, ale z niej nie skorzystał. W 1942 roku został członkiem Komitetu Antyfaszystowskiego i brał udział w tworzeniu Żydowskiej Organizacji Bojowej.
Od chwili wybuchu wojny spisywał wydarzenia czasów okupacji oraz zbierał dokumenty i materiały dotyczące bieżącej sytuacji. Następnie zorganizował tajne Archiwum Getta (obecnie zwane Archiwum Ringelbluma), działające pod kryptonimem Oneg Szabat (hebr., Radość Soboty) lub ARG, dokumentujące życie, walkę i śmierć narodu żydowskiego podczas okupacji niemieckiej w Warszawie i poza nią. Archiwum było początkowo pomyślane jako centrum dokumentacji, miejsce gromadzenia materiałów różnej proweniencji. Zebrane w nim dokumenty, pamiętniki, prace historyczne, ekonomiczne, literackie, o tematyce społecznej, a także grafika i obrazy stanowią bezcenne źródło wiedzy o życiu i żywotności kulturalnej i społecznej oraz męczeństwie ludności żydowskiej getta warszawskiego. Zachowały się także osobiste notatki i eseje Ringelbluma obejmujące czas od października 1939 do 18 kwietnia 1943 roku (dnia jego powrotu do getta).
Po tzw. Wielkiej Akcji w getcie latem 1942 roku, kiedy to wywieziono do obozu zagłady w Treblince ok. 300 tys. warszawskich Żydów, Ringelblum, aby uniknąć deportacji, był formalnie zatrudniony w warsztatach stolarskich przy ul. Nowolipki 68, gdzie w piwnicach domu zostały zakopane dwie części materiałów jego archiwum, ukryte w metalowych skrzynkach i bańkach na mleko. W końcu lutego 1943 roku razem z żoną Judytą i synem Urim Ringelblum wydostał się z getta i znalazł schronienie w wybudowanym przez Władysława Marczaka schronie ("Krysia") na warszawskiej Ochocie przy ul. Grójeckiej 84.
W przededniu powstania wrócił do getta, skąd został wywieziony do obozu pracy SS w Trawnikach. Stamtąd w lipcu 1943 roku wysłał kartkę pocztową do Warszawy. Dzięki wspólnym działaniom żydowskiej i polskiej organizacji podziemnej zdołano go z obozu wydostać. Dokonali tego kolejarz Teodor Pajewski, łącznik Rady Pomocy Żydom, i Róża Kossower (Żydówka). W przebraniu kolejarza został przetransportowany do Warszawy. Przez pewien czas ukrywał się na warszawskiej Pradze w mieszkaniu przy ul. Radzymińskiej 2 (u szwagierki Pajewskiego, "panny Stachy"), gdzie znajdował się jeden z konspiracyjnych lokali Rady Pomocy Żydom. Wkrótce przeniósł się do schronu przy Grójeckiej 84.
Razem z rodziną i innymi osobami Ringelblum przebywał w schronie do 7 marca 1944 roku. Schron został zdekonspirowany, wszystkich ukrywanych (24 kobiety i 16 mężczyzn) oraz ukrywających ich Polaków (rodzina Marczaków i Mieczysław Wolski) przewieziono na Pawiak, a następnie rozstrzelano w ruinach getta.
Źródło: dr Martyna Rusiniak-Karwat, www.sztetl.org.pl
