Relacja: „Muzeum na kółkach” w Krośnie

Dzieci i dorośli podczas wspólnej zabawy na warsztatach.

fot. Muzeum Historii Żydów Polskich

W Krośnie naszym partnerem lokalnym były Klubokawiarnia Ferment oraz portal Krosno24.pl, zaś koordynatorką lokalną pani Katarzyna Solińska. Wspólnie zorganizowaliśmy działania, które miały na celu przypomnienie żydowskiej historii i dziedzictwa w Krośnie:

warsztaty kulinarne kuchni żydowskiej w Klubokawiarni Ferment
prezentacja muzyki żydowskiej „Szalom Krosno”
pokazy archiwalnych filmów ukazujących życie żydowskie w Krośnie przed II wojną światową
konferencja z udziałem przedstawicieli Muzeum Historii Żydów Polskich oraz „Muzeum na kółkach”

W ramach kina letniego Klubokawiarni Ferment, partnera lokalnego „Muzeum na kółkach” w Krośnie, zostały wyświetlone dwa filmy dokumentujące Krosno i jego mieszkańców sprzed wybuchu II wojny światowej.

Pierwszy film obrazuje Krosno w roku 1932. Jest to najprawdopodobniej najstarszy zachowany film o mieście z tego czasu – biały kruk i prawdziwy historyczny skarb. Materiał nagrany został przez rodzinę Mahlerów – krośnieńskich Żydów, którzy prowadzili w Krośnie rzeźnię i sklep mięsny na dzisiejszej ul. Pawła.

Film jest obecnie w posiadaniu Muzeum Podkarpackiego, które otrzymało ten bezcenny materiał w 2008 roku od Warrena Blumenfelda – wnuka Simona Mahlera, który w 1912 roku wyemigrował do USA, tam kupił kamerę i przyjechał z nią jesienią 1932 r. do rodzinnego miasta, aby je uwiecznić. Na filmie widać m.in. rynek, liczne kamienice, stację kolejową, targ oraz imprezę okolicznościową z okazji odsłonięcia pomnika Ignacego Łukasiewicza.

Drugi film został zrealizowany przez krośniankę Justynę Łuczaj-Salej. „Archiwum istnień” to dokumentalna opowieść o nieznanej dotychczas działalności antropologów nazistowskich z Sekcji Ras i Ludoznawstwa działającej w Krakowie w czasie II wojny światowej, w miejsce zlikwidowanego Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Nazistowscy antropolodzy szukali w anektowanej przez Niemcy Polsce przedstawicieli czystej aryjskiej rasy. Naukowcy przemierzali dziesiątki wsi Generalnego Gubernatorstwa, wykonywali tysiące fotografii, testów i pomiarów, aby odzyskać zagubionych w morzu polskiej krwi aryjczyków. Podchodzili do tego zadania bardzo metodycznie, skrupulatnie i euforycznie. Apogeum absurdu tej akcji zostało osiągnięte w tarnowskim gettcie, gdzie antropolodzy poszukiwali śladów aryjskiej rasy wśród skazanych na śmierć Żydów.

Uczestnicy warsztatów przeprowadzonych przez edukatorki Muzeum Historii Żydów Polskich poznali dzieje Żydów polskich poprzez legendy, opowieści o ważnych wydarzeniach i uczestniczących w nich postaciach. Ich treści wykorzystali do tworzenia własnych komiksów i rysunków.

Podczas drugiego warsztatu, pt. „Odczytywanie żydowskiego świata” uczestnicy poznali najważniejsze miejsca związane z kulturowym i religijnym dziedzictwem Żydów oraz dowiedzieli się, jakie funkcje pełniły między innymi synagogi, mykwy, jesziwy i kirkuty.

Dlaczego Krosno?

Krosno to ważny punkt na mapie żydowskiego dziedzictwa Polski. Pierwszymi Żydami, którzy osiedlili się w Krośnie byli na przełomie XIV i XV wieku bracia Nachem i Lazar z Ransburga, którym król Jagiełło pozwolił osiedlić w miasteczku na trzy lata.

Pod koniec XIX wieku zaczęto organizować gminę wyznaniową i zbudowano w mieście synagogę. Był to budynek murowany, dwupiętrowy mieszczący obok sali modlitewnej także łaźnię rytualną, mieszkanie zarządcy, bet hamidrasz i pomieszczenia biurowe zarządu gminy.

Jeszcze w latach 20. XX wieku Żydzi w Krośnie stanowili ponad 20 proc. Mieszkańców. Z Krosna pochodził Zwi Majerowicz, malarz, absolwent berlińskiego ASP, który po wyjeździe z Polski reprezentował Izrael m.in. na biennale światowego malarstwa w Wenecji i San Paulo.

Przeczytaj o nas w lokalnych mediach:

Wsparcie udzielone z funduszy norweskich i EOG przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię

www.eeagrants.org, www.norwaygrants.org
Więcej o projekcie „Żydowskie dziedzictwo kulturowe”